بارقه‌‏های امید صنعت آلومینیوم در چشم‏‌انداز 1404

برای مشاهده فایل پی دی اف کلیک کنید.

لطفا به صورت خلاصه درباره صنعت آلومینیوم کشور و سندیکای صنایع آلومینیوم ایران توضیحاتی ارائه کنید تا وارد بحث اصلی شویم.

گودرزی: سندیکای صنایع آلومینیوم ایران از ابتدای انقلاب به صورت شورای آلومینیوم شکل گرفت که صنعت آلومینیوم را حمایت می‌کرد و بعدا زیر پوشش اتاق بازرگانی ایران با نام سندیکای صنایع آلومینیوم به فعالیت‌های خود ادامه داد. این سندیکا مجموعه‌ای است از تمام دست اندرکاران پایین دستی، میان دستی و بالادستی صنعت آلومینیوم که مسائل عمومی این صنعت را برای ارائه راهکار جهت برون‌‏رفت از مشکلات و سیاست‌گذاری‌های لازم در مراجع دولتی، پوشش می‌دهد.

استان‌ها و مناطق مستعدی را که صنعت آلومینیوم در آنها فعالیت بیشتری دارد، معرفی کنید؟

گودرزی: در صنعت آلومینیوم مانند صنعت نفت، ما ابتدا پالایشگاه‌ها را در صنایع بالادستی داریم که وظیفه تولید آلومینا از سنگ بوکسیت را به عهده دارند و بخش عمده این صنایع در استان خراسان قرار دارد. در مرحله بعد آلومینا به شرکت‌های تولیدکننده شمش یا اسملترها می‏‌رود که دو مجموعه فعال ما در این زمینه در اراک و بندرعباس قرار دارند. چون تولید داخلی جوابگوی مصرف و نیاز کشور نیست، دو برابر تولید داخل، واردات از خارج صورت می‌گیرد. در مرحله پایانی، شمش تولیدشده در اختیار صنایع پایین دستی مختلفی قرار می‌‏گیرد تا در این شرکت‌ها و مجموعه‌های تولیدی که عموما متعلق به بخش خصوصی هستند، محصولات متنوعی از پروفیل‌، فویل و ورق آلومینیوم تا قطعات اتومبیل و ظروف آشپزخانه تولید و روانه بازار شود.

درباره سابقه‌ و پیشینه صنعت آلومینیوم و شرایط فعلی این صنعت در کشور و دنیا توضیح دهید؟

گودرزی: صنعت آلومینیوم در کشور از دهه چهل فعالیت خود را شروع کرد که آن زمان، اولین کشور فعال در این صنعت در خاورمیانه بودیم. همانطور که می‌دانید صنعت آلومینیوم به دلیل این که جزو صنایع پایدار است، سبک و سخت است، و کاربردهای متنوعی دارد، در نتیجه بسیار سریع جای خود را در میان صنایع دنیا باز کرد. به عنوان مثال استفاده فراوان در صنعت هواپیماسازی یکی از موارد قابل توجه کاربرد آلومینیوم است.

همانطور که می‌دانید از سال 1381 به صورت جدی‌تری در کشور به صنعت آلومینیوم پرداخته شد. توضیحی بفرمایید درباره وضعیت صنعت آلومینیوم قبل و بعد از این تاریخ، و توانمندی‌ها و ظرفیت‌هایی که با وجود این که هنوز واردکننده هستیم، در این صنعت داریم؟

گودرزی: برای پاسخ به این سوال بهتر است مقایسه‌ای میان کشورمان و کشورهای همسایه‌ داشته باشیم. همانطور که اشاره کردم ما اولین کشوری بودیم که در خاورمیانه وارد فعالیت در صنعت آلومینیوم شدیم، ولی تدریجا بعد از انقلاب هم به دلایل مختلف تا سال 81 به این صنعت بی‌‏توجهی شد. خوشبختانه در این تاریخ شاید به دلیل این که دیدیم کشورهای همسایه در تولید آلومینیوم به سرعت درحال پیشرفت هستند، توجه جدی‌تری به صنعت آلومینیوم در کشور شکل گرفت. به دلیل اینکه 25 تا 30 درصد هزینه تمام شده تولید آلومینیوم به انرژی وابسته است، عموما بزرگترین کشورهای تولیدکننده آلومینیوم کشورهای دارای انرژی هستند. به همین خاطر می‌بینیم که کشورهای کوچکی مثل بحرین و امارات که به اندازه یک جزیره ما نیستند و هیچکدام از پتانسیل‌های ما را هم ندارند، سالانه تا 5 میلیون تن تولید آلومینیوم دارند.

به نظر می‌رسد صنعت آلومینیوم ما با توجه به معادن و ذخایری که داریم، نسبت به همین کشورهای کوچکی که اشاره کردید، بیشتر واردکننده مواد اولیه و مونتاژکار باشند.

گودرزی: بله دقیقا اشاره درستی کردید. این کشورها هیچکدام در این صنعت خودکفا نیستند و نه تنها بوکسیت بلکه تمام مواد اولیه و حتی نیروی کار خود را هم از کشورهای دیگر وارد می‌کنند. تنها امتیاز مثبتی که این کشورها دارند داشتن انرژی است که ما ضمن داشتن انرژی، دارای کشوری وسیع با نیروی کار جوان، تحصیل کرده و توانا و همچنین ذخایر و معادن بسیار هستیم.

طبق آمار تعداد 350 هزار نفر نیروی کار در صنعت آلومینیوم کشور مشغول به کار هستند، با توجه به گستردگی کشور و  پراکندگی معادن و صنایع آلومینیوم، توضیح دهید که این تعداد در چه بخش‌هایی از صنعت آلومینیوم و چه نقاطی از کشور مشغول فعالیت هستند؟

گودرزی: شرکت‌های بزرگ ما عموما در نقاط خاصی مستقر هستند و برای مثال می‌توان به قطب آلومینیوم کشور که در اراک واقع است اشاره کرد. ولی صنایع پایین دستی در تمام سطح کشور پراکنده هستند و نقطه خاصی به عنوان قطب وجود ندارد. استان همدان، مرکزی، فارس و... از جمله استان‌هایی هستند که در صنعت آلومینیوم انواع تولیدات را دارند. نکته مهمی که لازم است در اینجا به آن اشاره کنم، این است که صنعت آلومینیوم به دلیل سوددهی بالایی که دارد، ضمن تولید سرمایه و سودآوری فراوان برای اقتصاد، می‏‌تواند ایجاد اشتغال بالایی نیز در صنعت کشور داشته باشد.

ارتباط تلفنی ما با مهندس مجید پورعطار، مدیرعامل شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) برقرار شد. آقای پورعطار لطفا توضیح دهید که ما در صنعت آلومینیوم تا چه اندازه به اهدافمان دست پیدا کرده‌ایم؟

پورعطار: با وجود این که 50 سال از شروع فعالیت ما در این صنعت می‌گذرد، ما هنوز نتوانستیم بیش از 500 هزارتن ظرفیت تولید در کشورمان ایجاد کنیم. با انجام یک مقایسه آماری میان تولید آلومینیوم در کشور و کشورهای کوچک همسایه با ظرفیت تولید 5 میلیون تن در سال، به نظر می‌رسد ما در دهه‌های گذشته نسبت به توسعه صنعت آلومینیوم اهتمام لازم را نداشته‌ایم. با روی کار آمدن دولت دکتر روحانی بارقه جدیدی از امید نسبت به توسعه این صنعت شکل گرفته که امیدواریم با به نتیجه رسیدن این فعالیت‌ها، ظرف 4 تا 5 سال آینده به ظرفیت تولید یک میلیون تن در سال برسیم. که البته این مقدار هنوز نسبت به سهم واقعی ما در منطقه و جهان بسیار ناچیز است.

چالش‌های پیش روی ما در صنعت آلومینیوم چیست و چه پیشنهادهایی برای عبور از این وضعیت دارید؟  

پورعطار: ما در صنعت آلومینیوم دو مزیت داریم که بسیار حائز اهمیت است؛ اول بحث انرژی و اهمیت ویژه آن در صنعت آلومینیوم و دوم بازار مصرف داخلی وسیعی که در اختیار داریم. این دو مزیت می‌تواند به رشد صنعت آلومینیوم کمک بسیاری بکند. اگر رشد اقتصادی ما 4درصد در سال باشد، ظرف ده سال، مصرف داخلی آلومینیوم ما از 350 تا 400هزارتن به یک میلیون تن می‌رسد. و اگر رشد اقتصادی 8درصدی داشته باشیم، میزان مصرف داخلی نیز به دو میلیلون تن در سال افزایش می‌یابد. ضمن اینکه بازارهای پیرامونی مثل کشورهای همسایه و حتی کشورهای اتحادیه اروپا، بازار هدف مناسبی برای محصولات ما در صنعت آلومینیوم می‌باشد و می‌تواند به این رشد کمک زیادی کند. در مجموع، به نظر می‌رسد توجه به صنعت آلومینیوم به عنوان یک فلز پرمصرف و قابل اعتنا، که از سوی سازمان ملل نیز به دلیل رعایت مسائل زیست محیطی و پایداری انرژی، به عنوان فلز منتخب برگزیده شده، در کشور لازم و ضروری است. ولی متاسفانه مسئولان کشور آن گونه که باید و شاید به این امر توجه ندارند و مشکلات فراوانی در این زمینه وجود دارد که امیدواریم همانطور که در صنایع فولاد، با تشکیل انستیتو و در نظر گرفتن تمهیدات برای تعرفه واردات به رشد آن کمک کردند، در صنعت آلومینیوم نیز چنین اتفاقی بیفتد.

ما هم قصدمان در این برنامه‌ها بررسی همین موانع و مشکلات در سر راه توسعه صنایع کشور است، ببینیم مهندس گودرزی درباره صحبت‌های آقای پورعطار چه نظری دارند؟

گودرزی: من با صحبت‌ها و انتقادات مهندس پورعطار کاملا موافق و همسو هستم و معتقدم صنعت آلومینیوم می‏‌تواند در جهت رفع بسیاری از مشکلات و معضلاتی که صنعت و اقتصاد ما گرفتار آن است به ما کمک کند. به عنوان مثال، ما می‌‏توانیم به جای صادر کردن انرژی و مواد خام با تولید آلومینیوم و محصولات پایین دستی آن، ضمن افزایش ارزش افزوده در صادرات، بازار کار و اشتغال کشور را نیز سامان‌دهی کنیم. درست است که ما باید اول بازارهای داخلی را تامین کنیم و بعد به سراغ بازارهای خارجی برویم، ولی به دلیل برخی مشکلات بانکی و گشایش اعتبار به دلیل تحریم، که شرکت‌های ما در مسیر تامین مواد خام و اولیه خود از خارج، با آنها روبه‏‌رو هستند، مجبورند مقداری از تولید خود را به صادرات اختصاص بدهند تا در تهیه مواد خام خود دچار مشکل نشوند. در حال حاضر، بسیاری از شرکت‌های تولیدی ما بالغ بر 50 درصد از تولید خود را به همین دلیل به بازارهای خارجی صادر می‌کنند و در آینده هم می‌توانند با افزایش تولید ضمن تامین نیاز داخل، به امر صادرات نیز بپردازند.

در خصوص بالابردن تعرفه واردات که آقای پورعطار اشاره کردند، مدتی است که سندیکا در تلاش است تا این مسئله را هم به شکل مطلوبی حل کند؛ ضمن این که باید اشاره کنم این واردات نیست که مشکل‌ساز شده است، بلکه رکود بازار و مشکلات اقتصادی است که بر صنعت آلومینیوم مانند بسیاری از صنایع دیگر فشار وارد کرده ‌است. واردات شمش در سال گذشته بیش از 50 درصد کاهش داشته است، با این حال سندیکا با تمام توان برای بهبود وضعیت تعرفه‌ها تلاش می‌کند و به دنبال راهکارهای مناسبی است که باعث گشایش مشکلات و به‌سامان شدن اوضاع و احوال صنعت آلومینیوم در کشور شود.

مهندس پورعطار در خصوص راه‌های تقویت تولید و اشتغال‏‌زایی و همچنین توسعه بازارهای هدف در صنعت آلومینیوم صحبت‌های پایانی شما را می‌شنویم.

پورعطار: آینده بسیار روشنی در پیش روی صنعت آلومینیوم کشور قرار دارد و همان‌طور که مسئولان برنامه‌ریزی کرده‌اند ظرف ده سال آینده تا رسیدن به سقف 5 میلیون تن توسط کانون‌های سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این صنعت سرمایه‌گذاری خواهد شد. برنامه دیگری که در ایرالکو، درحال پیگیری آن هستیم این است که همراستا با تولید آلومینیوم اولیه که هزینه انرژی بالایی دارد به تولید آلومینیوم ثانویه یا بازیافتی نیز توجه ویژه شود و تولید آن را امسال به سیصدهزار تن در سال برسانیم. بحث دیگر ارائه محصولات شرکت آلومینیوم ایران توسط بورس بود که ما در سال گذشته و چندماه ابتدای امسال این کار را انجام داده‌ایم که باوجود مشکلات فراوانی که در این مسائل وجود دارد سعی کردیم کشف قیمت و مراودات تجاری و بازاریابی خود را در بورس که یک مرجع قانونی است، انجام دهیم. نکته بعدی تعاملاتی است که در زمینه مسائل زیست‌محیطی با مراجع مربوطه داشتیم و تلاش کردیم تا این موارد را به فرصت‌هایی برای کمک به مبحث انرژی پاک و طرح‌های بهینه‌سازی و نوسازی تبدیل کنیم.

با توجه به صحبت‌های مهندس پورعطار، چگونه می‌توانیم با تکیه‌بر مدیریت دانش‌بنیان و ضمن کاهش هزینه‌های تولید، فرصت‌های بهتری برای صنعت آلومینیوم فراهم کنیم؟

گودرزی: ضمن تشکر از صحبت‌های مهندس پورعطار، لازم است به این نکته اشاره‌کنم که نیروی کار مایکی از بهترین و زبده‌ترین نیروهای کار در منطقه است که به‌درستی به آن اشاره کردند، درحالی‌که همین کشورهای منطقه که ده برابر ما الان تولید دارند، علاوه بر مواد اولیه و تکنولوژی، نیروی کارشان را هم از خارج وارد می‌کنند. بحث اشتغال همیشه در تمامی برنامه‌های اقتصادی ما از درجه اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و همان‌طور که می‌‏دانید ایجاد یک اشتغال پایدار که دو اشتغال جانبی نیز با خود به همراه دارد، طبق برآوردهای جهانی، بالغ‌بر یکصدوپنجاه هزار دلار برای دولت هزینه در بر خواهد داشت. یک دولت برای هر تعداد اشتغال‌‏زایی لازم است که آن عدد را در یکصدوپنجاه هزار دلار ضرب کند تا میزان سرمایه‌گذاری لازم برای آن اشتغال‏‌زایی به دست آید.

حال برگردیم به صنعت آلومینیوم و ببینیم دولت چگونه می‌تواند با کمک به این صنعت به بحث اشتغال‏‌زایی هم کمک کند. همان‌طور که می‌دانید نرخ سود بانکی بخش تولید در کشور ما برخلاف کشورهای همسایه و دیگر کشورها بسیار بالاست، پس دولت حداقل باید برای صنایع اشتغال‏‌زا به همان مبلغی که برای ایجاد اشتغال لازم است هزینه کند، بهره بانکی را پایین بیاورد و با یک تیر دو نشان بزند. مورد بعدی مربوط به نرخ انرژی است و این‌که باید انرژی را با نرخ پایین‌تری در اختیار صنایع اشتغال‌‏زا قرار دهیم.

مهمان تلفنی دیگر ما آقای آریا صادق نیت حقیقی، دبیر سندیکای صنایع آلومینیوم ایران،هستند. آقای صادق نیت حقیقی به‌طورکلی درباره ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های صنعت آلومینیوم اگر نکته‌ای هست، بفرمایید؟

صادق نیت حقیقی: در خصوص ظرفیت‌ها در زمینه تولید، آن‌گونه که در برنامه‌‌ها قیدشده‌ است، متاسفانه عمل نشده و محدودیت در تولید باقی‌مانده است. البته فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدیدی تعریف‌شده که امیدواریم به واقعیت بپیوندد و به‌زودی شاهد تحول در این زمینه باشیم. در صنایع پایین‌دستی ظرفیت‌سازی نسبتا مناسبی انجام‌شده است. ازنظر کیفی پیشرفت خوبی داشته‌ایم و در بسیاری از تولیدات از قبیل ورق، فویل، پروفیل، آنادایز و قطعه‏‌سازی در حد و اندازه استانداردهای جهانی هستیم. در زمینه تکنولوژی، مسائل آکادمیک و نیروهای متخصص نیز پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای داشته‌ایم. ولی متاسفانه ازنظر قیمت در بازارهای جهانی قابل‌مقایسه و رقابت نیستیم.

در بخش فاینانس و سرمایه‌گذاری خارجی در چه وضعیتی قرار داریم؟

صادق نیت حقیقی: در حال حاضر در حال جذب سرمایه‌گذاری خارجی هستیم، ولی همان‌طور که می‌دانید، جذب سرمایه‌گذاری خارجی متضمن داشتن یک سری پیش‌ زمینه‌هایی است؛ ازجمله بحث امنیت اقتصادی و ثبات در تصمیمات کلان اقتصادی، مالیاتی و پولی در کشور، که باید به آن‌ها توجه ویژه داشت. متاسفانه به دلیل تعدد ارگان‌های تصمیم‌گیرنده و مجری در کشور و همچنین تغییر مداوم قوانین و برنامه‌های اقتصادی، بانکی و مالیاتی، آن ثبات لازم و موردنیاز سرمایه‌گذار خارجی تامین نمی‌شود.

ما برای رسیدن به افق برنامه‌های 1404، به چه میزان سرمایه‌گذاری در صنعت آلومینیوم نیاز داریم و آیا میزان ظرفیت‌سازی تعریف‌شده که یک و نیم میلیون تن است، کافی است؟

صادق نیت حقیقی: شاید عدد یک و نیم میلیون تن در برابر میزان تولید فعلی عدد قابل‌توجهی باشد، ولی وقتی ما در کشورهای کوچک حاشیه خلیج‌فارس در حال حاضر ظرفیت‌های تولید بالای 5 میلیون تن را شاهد هستیم، رسیدن به عدد یک و نیم میلیون تن، میزان پیشرفت چندان زیادی نیست، درحالی‌که ما نسبت به این کشورها از خیلی جهات ازنظر ذخائر و معادن، نیروی کار و سایر پتانسیل‌ها بسیار جلوتر هستیم.

مهندس گودرزی، به انتهای برنامه رسیدیم لطف کنید ضمن ارائه سخنان پایانی، یک جمع‌بندی از بحث هم داشته باشید؟

گودرزی: ممنونم از شما و برنامه و احساس می‌کنم شرح مختصر و مفیدی از وضعیت کلی صنعت آلومینیوم در کشور برای مخاطبان ترسیم شد. جمع‌بندی کلی این است که به نظر می‌رسد یکی از جایگاه‌های بسیار مهم که می‏‌توان جهت ایجاد ارزش‌‏افزوده و اشتغال در آن سرمایه‏‌گذاری کرد، صنعت آلومینیوم است. این صنعت می‌‏تواند بسیاری از مشکلات ما را در صنایع پایین‌دستی و توسعه اشتغال مرتفع کند، به شرطی که صنایع بالادستی آن‌هم حمایت شوند. اگر ما مانند بسیاری از کشورهای دنیا ازجمله کشورهای همسایه یک سری حمایت‌های اولیه دولتی مثل مواد اولیه، هزینه‌های بانکی و نرخ انرژی مناسب برای صنعت آلومینیوم داشته باشیم، می‌توانیم این صنعت را توسعه بدهیم. مسلما توسعه این صنعت در بلندمدت مشوق‌هایی ایجاد خواهد کرد تا سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی بیشتری در آینده وارد این صنعت شود و به رشد و شکوفایی آن کمک کند. 

نشریه پنجره ایرانیان-سال نهم-شماره 108-مهر95