تیشه نماهای لاکچری بر ریشه هویت شهرها

نوآوری در طراحی و معماری یک ساختمان مفید است، اما باید با ساختمان‌های اطراف هماهنگ باشد و از یک سبک و سیاق پیروی کند که متأسفانه در بسیاری از محله‌های شهرها این مهم رعایت نمی‌شود و علی‌رغم اینکه شهرداری اجازه ساخت ساختمان‌ها با این روش معماری را نمی‌دهد، اما در گوشه و کنار شهر شاهد شلختگی در نماهای شهری هستیم.

پرواضح است که وقتی قرار است در شهر توسعه‌ای اتفاق بیفتد، باید با احترام به سبک معماری و ساختمان‌های قدیمی و فرهنگ ساخت‌وساز قدیم، ساخت‌وسازهای جدید شکل بگیرد. مطابق قانون سیما و منظر شهری، بیش از ۷۰ درصد قالب نمای ساختمان‌ها در شهر اصفهان باید از آجر و مابقی از سنگ یا مصالح ترکیبی باشد چون اصفهان شهری صاحب سبک بوده و ساختمان‌های قبلی مبتنی بر آجر است؛ جدای از قوانین مصوب چنانچه در میان بافت فرسوده که اکثراً نماهایی ساده دارد یک بنا با نمای مدرن ساخته شود، دید بصری این محله مطلوب نخواهد بود و این تضاد در نوع معماری به‌طور ملموس خودنمایی می‌کند.

نماهای رومی پذیرفته نیست

«سید احمد حسینی‌نیا» معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان پیرامون استفاده از نماهای رومی در ساختمان‌های شهر می‌گوید: مهم‌ترین موضوع در استفاده از هر سبک طراحی این است که بدانیم هر طرح و سبکی دارای جنبه‌های مثبت و منفی است و نمی‌توان در یک کلام حکم به نازیبایی آن داد، اما استفاده از سبک‌های طراحی در مکان یا موقعیت نادرست را می‌توان به‌طور حتم رد کرد.

وی با بیان اینکه نمای رومی الهام گرفته از سبک معماری خاص کلاسیک روم و یونان است که با گذر زمان و ورود آن به ایران، المان‌هایی از ایران باستان نیز به آن وارده شده است، می‌افزاید: آنچه امروزه به‌عنوان نماهای رومی شناخته می‌شود، کپی‌برداری از دوره‌های کلاسیک یونان یا روم و یا دوره نئوکلاسیک است و از عناصر معماری مشابه استفاده می‌شود.

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان تصریح می‌کند: معماری از مؤثرترین عوامل تأثیرگذار بر ادراک بصری شهروندان و هویت شهری است؛ بنابراین نماهای رومی مطابق آنچه امروزه طراحی و اجرا می‌شود که در اکثریت همخوانی با هویت و معماری اصیل ما ندارد، پذیرفته نیست.

وی در تشریح دلیل رواج این سبک معماری در جامعه، می‌گوید: مهم‌ترین دلیل آن‌ را باید در تأثیرات اقتصادی آن دانست؛ این نماهای ساختمانی برای ساکنانش و مالک و هر بیننده‌ای از بیرون، حسی از ابهت، تجمل و مرفه بودن را القا می‌کند و به دلیل استفاده از سنگ در نمای خود، حس لاکچری بودن دست می‌دهد؛ بنابراین بسیاری از سازندگان معتقد هستند که این نوع نما در فروش بهتر ساختمان می‌تواند مؤثر باشد.

حسینی‌نیا ادامه می‌دهد: از سوی دیگر ورود برخی از عناصر معماری باستانی ایرانی نیز در این‌گونه نماها باعث ترغیب برخی از طراحان و سازندگان شده است.

وی از دیگر عوامل ترویج نماهای رومی را سرعت اجرای آن دانسته و تصریح می‌کند: بسیاری از اجزای نماهای رومی از جمله ستون‌ها به صورت پیش‌ساخته در دسترس هستند؛ به همین دلیل سرعت اجرا ازآنچه به نظر می‌رسید، بسیار سریع‌تر است.

نما

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان خاطرنشان می‌کند: با توجه به مصالح به‌کاررفته در این نوع از نمای ساختمانی می‌توان گفت استحکام بالای مصالح به‌کاررفته باعث افزایش قابل‌توجه ماندگاری این نوع نما و متعاقباً افزایش طول عمر ساختمان می‌شود.

حسینی‌نیا با بیان اینکه برخی کارشناسان معتقدند نبود طرح‌های جایگزین در سوق سازندگان به سمت این‌گونه نماها تأثیر بسیار دارد و این موضوع چون جنبه‌های فرهنگی دارد باید گروه‌های مؤثر با همکاری یکدیگر سعی در ایجاد زمینه‌های رفع این معضل کنند، تاکید می‌کند: مهم‌ترین گروه‌های دخیل در این موضوع متخصصان، جامعه دانشگاهی و سازمان‌ها و ارگان‌های نظارتی از جمله شهرداری‌ها و نظام‌مهندسی است؛ دانشگاه‌ها و متخصصان وظیفه دارند ضمن تبیین ویژگی‌های معماری اصیل ایران شرایط روزآمد شدن آن و پاسخگویی به شرایط روز را فراهم کنند.

وی تاکید می‌کند: ارگان‌های نظارتی نیز موظف هستند ضمن به‌روزرسانی قوانین نظارتی، شرایط را برای استفاده از معماری اصیل و منطبق با هویت ایرانی_اسلامی تسهیل کنند.

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان در پاسخ به این سوال که شهرداری اصفهان در این زمینه چه اقداماتی کرده است؟ می‌گوید: شهرداری در زمینه‌های مختلف سعی در رفع ریشه‌ای این موضوع داشته و در حال حاضر با تشکیل دبیرخانه شهر ایرانی_ اسلامی در مسیر شناسایی اصول ارزشمند معماری هویت‌مند گام برمی‌دارد و در این خصوص با مشارکت دانشگاه‌های بزرگ کشور مطالعاتی در دست انجام است.

وی با بیان اینکه به‌منظور ایجاد الگوهای معماری نیز طراحی محله‌ای بر مبنای الگوی ایرانی اسلامی در دست انجام است، می‌افزاید: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری با برگزاری همایش‌های تخصصی و عمومی و آموزشی ضمن دعوت از اندیشمندان و اساتید، سعی در تبیین رویکردهای صحیح در حوزه‌های شهرسازی و معماری برای گروه‌های مختلف متخصصان، دانشگاهیان و عموم مردم دارد.

حسینی‌نیا اظهار می‌کند: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان با راه‌اندازی واحد سیما و منظر و تدوین رویکردهای نظارتی سعی دارد تا از شکل‌گیری نماهای مخالف هویت و سیما و منظر شهر اصفهان جلوگیری کند؛ طی دو سال گذشته برای حدود ۴۷۰ نما از این کارگروه از سوی مناطق پانزده‌گانه شهرداری استعلام شده و ۲۹۰ مورد در کارگروه مطرح و بررسی شده است.

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان تاکید می‌کند: نمای رومی با توجه به مغایرت با ضوابط شهرسازی، به‌هیچ‌عنوان در کارگروه سیما و منظر تأیید نمی‌شود و عوامل کنترل و نظارت شهرداری از احداث آن جلوگیری خواهند کرد و چنانچه به هر دلیل با نمای ساخته‌شده رومی مواجه شویم، بلافاصله پرونده تشکیل و به کمیسیون ماده صد ارسال می‌شود و رأی صادره آن قابل‌اجرا خواهد بود.

داستان نماهای وارداتی مانند موسیقی‌های زیرزمینی است

«محسن رفیعیان»، استادیار و عضو هیئت‌علمی گروه شهرسازی دانشگاه یزد می‌گوید: وقتی صحبت از سیما و منظر شهری به میان می‌آید، درواقع در حوزه شهرسازی از منظر عینی و ذهنی سخن می‌گوزیم؛ منظر عینی حاصل ادراک نماهای ساختمان‌ها و چهره شهر است.

وی با بیان اینکه سیما و منظر هر شهر و آنچه به‌عنوان جنبه‌های کالبدی به دید شهروندان می‌آید، هویت شهر را در ذهن آن‌ها رقم می‌زند، تصریح می‌کند: البته این موضوع منحصر به شهروندان نیست و ممکن است گردشگران و سایر افراد بیرونی در اولین برخورد از طریق همین جلوه‌های کالبدی به شهر نگاه کنند.

استادیار و عضو هیئت‌علمی گروه شهرسازی دانشگاه یزد ادامه می‌دهد: هر شهری در برآیند سیما و منظر خود هویتی کسب می‌کند و نمی‌توان گفت «بی‌هویت» هستیم، زیرا تمام شهرها دارای یک هویت هستند، اما از حدود یک‌صد سال پیش تاکنون که سبک‌های ساختمان‌سازی شهرها تحت تفکرات تکنولوژیک و مواجه‌های فرهنگی با بیرون اتفاق افتاده، چهره شهرها تغییر کرده و به نظر می‌رسد دچار بحران هویت شده است.

وی با بیان اینکه در حال حاضر ساختمان شهرها دچار سردرگمی و حیرانی شده و هر ساختمان با یک شکل و مصالح و موادی (آجری، شیشه‌ای و …) خود را عرضه می‌کند، می‌افزاید: شهرها در نمای کلی دچار حیرت و سرگردانی شده و بحران هویت را رقم زده‌اند؛ البته متخصصان از ابتدا متوجه این موضوع شده و در چند دهه اخیر در تلاش هستند هویتی که دچار بحران شده را در شهرها بازیابی کنند.

رفیعیان خاطرنشان می‌کند: در این مدت پیشرفت‌های تکنولوژیک اتفاق افتاده و مواد و مصالح و شیوه‌های ساخت جدید به وجود آمده و همه باید در کنار هم دیده شود تا بتوان نسخه کلی در این زمینه پیچید؛ این موضوع بازیگران مختلفی دارد و متخصصان در تلاش و تکاپو شدند، ذائقه مردم به‌نوعی تغییر کرده و دست‌اندرکاران مدیریت شهری نیز متوجه این موضوع شده‌اند.

وی اظهار می‌کند: نکته مهم اینکه متخصصان دریافته‌اند مشکل از کجاست، مسئولان نیز متوجه حرف متخصصان شده‌اند، اما از سوی دیگر با ذائقه مردم طرف هستند؛ به‌عنوان‌مثال ذائقه مردم تغییر یافته و مصرف فست‌فودها را به غذاهای خانگی ترجیح می‌دهند و نمی‌توان آن‌ها را از این اقدام منصرف کرد.

استادیار و عضو هیئت‌علمی گروه شهرسازی دانشگاه یزد ادامه می‌دهد: مسئولان دریافته‌اند که صلاح مردم مطابق با نظر متخصصان است، اما نیروهای بازار، اقتصاد بسازوبفروش‌ها و آنچه مُد را حمایت می‌کند، ذائقه مردم را شکل می‌دهد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر کش‌وقوس خواسته متخصصان و مردم و آنچه مسئولان تصمیم‌گیری می‌کنند، مطرح بوده و به نظر می‌رسد کفه ترازو به سمت اقتصاد بازار به‌عنوان تشدیدکننده بحران هویت، سنگینی می‌کند، می‌افزاید: داستان استفاده از نمای رومی نیز بخشی از این جریان است، زیرا نماهای شیشه‌ای نیز وجود دارد و ممکن است در آینده سبک هندی نیز وارد شود زیرا ثبات هویتی وجود ندارد و جامعه به این نتیجه نرسیده که دنبال چیست و می‌خواهد چه لباسی بر تن شهر کند.

ساختمان

رفیعیان معتقد است برای رفع این مشکل باید اقدام ریشه‌ای و منطبق با ذائقه‌های زیبایی‌شناسانه جامعه را انجام داد که این اقدامات از طریق آموزش‌های فراگیر و همگانی، اقدامات رسانه‌ای و کار کردن روی جنبه‌های هنری مردم و درنهایت آموزش متخصصان و دست‌اندرکاران و مدیران شهری کارساز خواهد بود.

وی تاکید می‌کند: تا وقتی فکر نکنیم چگونه می‌توان به صورت همه‌جانبه ذائقه زیبایی شناسانه مردم را تغییر داد، این مشکلات پابرجا خواهد بود و مردم تشخیص نخواهند داد که هر الگوی وارداتی چه زیبایی دارد و آیا مفید فایده هست و هویت اصلی آن‌ها را دچار بحران می‌کند یا خیر!

استادیار و عضو هیئت‌علمی گروه شهرسازی دانشگاه یزد تصریح می‌کند: داستان نماهای اصولی مبتنی بر پیشینه جامعه و با هویت و کش‌وقوس آن با نماهای جدید و باری به هر جهت و وارداتی، همچون وجود موسیقی‌های سنتی و پاپ و زیرزمینی امروزی است.

وی با تاکید بر لزوم احترام به قوانین و ضوابط شهرسازی، می‌گوید: البته همه الزامات با قانون رقم نخواهد خورد، به‌عنوان‌مثال یک جامعه سالم و عاری از هرگونه بزه، جامعه‌ای است که مردم آن مجهز به نیروی بازدارندگی درونی باشند نه اینکه مردم جرم مرتکب شوند و قانون پیشگیری کند.

رفیعیان اظهار می‌کند: سهم زیبایی‌شناسانه مردم باید تغییر کند بدان معنا که مردم به نیروی درونی مجهز شوند تا آن نیرو بگوید چه چیزی مبتنی بر هویت آن‌ها بوده و چه چیزی تخریب‌کننده هویت آن‌ها است؛ وقتی مردم به این نیرو مجهز شوند حتی اگر بسازوبفروش‌ها بخواهند ساختمانی با نمای غیربومی و برخلاف هویت شهر بسازند، اجازه نخواهند داد و با نخریدن ساختمان‌های ساخته‌شده، بسازوبفروش‌ها نیز در راستای تقویت هویت و اصالت گام بر خواهند داشت.