اغتشاش منظر شهری با توسعه فناوری‌های نوین و مصالح غیربومی

مریم عرب احمدی در گفت‌وگو با صما، در خصوص اجلاس سازندگان و طراحان مشهد، با تاکید بر اینکه نمای ساختمان چیزی جدا از ساختمان و معماری آن نیست، اظهار داشت: فارغ از پوششی نهایی برای مقاومت در برابر شرایط جوی، نما بیان‌کننده عملکرد ساختمان، منش، کردار و اندیشه ساکنان و بهره‌برداران است و درواقع به‌مثابه لولایی اجتماعی، فصل مشترک فضاهای عمومی و خصوصی است.

وی ادامه داد: بر این اساس نما مفهومی فارغ از معماری ابنیه نیست. تنها تظاهر و نمایش بیرونی آن چیزی است که طراح و معمار در پی خلق آن است.

 فاصله نماهای شهری از سبک‌های سازگار با بستر شکل‌گیری خود

این کارشناس مدیریت شهری با اشاره به ویژگی معماری گذشته ایرانی گفت: در گذشته معماری ابنیه و به‌تبع آن نماهای شهری در حداکثر سازگاری با بستر و زمینه شکل‌گیری از دیدگاه اجتماعی- فرهنگی، اقلیمی، ارزش‌های سنتی و سرزمینی و… خود قرار داشتند.

وی افزود: این در حالی است که در دهه‌های اخیر توسعه فناوری‌های نوین، افزایش میزان دسترسی به مصالح غیربومی و آشنایی بیشتر با سبک‌های نوین و جدید معماری غیربومی، سبب شد تا در راستای گرایش به استفاده از شیوه‌ها و مصالح و ابزار نوین و همچنین ایجاد تنوع در اشکال و فرم‌ها و… معماری ابنیه و به‌طور ویژه نماهای شهری از سبک‌های سازگار با بستر و زمینه شکل‌گیری خود فاصله بگیرند.

اغتشاش در منظر شهری در نبود نظارت و کنترل دقیق

عرب احمدی تصریح کرد: این موضوع در کنار نبود نظارت و کنترل دقیق و هدفمند، موجبات اغتشاش و ناهماهنگی را در منظر شهری و به‌طور خاص نماهای شهری ما به وجود آورد که این موضوع در کنار ضرورت ایجاد و ارتقای ساختاری شفاف و نظام‌مند در زمینه کنترل و نظارت بر فرآیند طراحی و اجرای نماهای ساختمانی، نیازمند فرهنگ‌سازی و آشنایی شهروندان و نسل جدید طراحان، معماران و شهرسازان با ارزش‌های معماری ایرانی و اسلامی است.

ترکیب نما و بدنه‌ها، مهم‌ترین مولفه منظر شهری

مدیرکل دفتر طرح‌ها و مطالعات شهرداری مشهد همچنین در خصوص جایگاه و اهمیت نما در شهرهایی با هویت مذهبی مانند مشهد گفت: از مهم‌ترین مولفه‌های شکل‌دهنده منظر شهری که نقش بسیار پررنگی را در ارتباط با شهروندان و تقویت هویت و حس مکان در آن‌ها بازی می‌کند، ترکیب نما و بدنه‌های شهری است.

وی تاکید کرد: نمای هر ساختمانی در عرصه شهری که در آن حضور دارد، موثر است و این تاثیر را به بدنه خیابان‌ها یا میدان‌هایی که در آن قرار دارد، انتقال می‌دهد. درواقع نما و جداره شهری متشکل از بناهای شهری است، بنابراین وقتی‌که از دید معماری با این کلمه برخورد می‌کنیم، اشاره مستقیمی به نمای ساختمان‌ها داریم.

دو بعد حائز اهمیت در منظر شهری

به گفته عرب احمدی، بر این اساس موضوع منظر شهری در مقیاس کلان و نما و جداره‌های شهری در مقیاسی خردتر در شهر مشهد به‌عنوان پایتخت معنوی کشور، به دلیل وجود بارگاه مطهر امام رضا (ع) و دومین کلان‌شهر ایران که سالانه پذیرای خیل عظیمی از زائران و گردشگران است، از دو بعد می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد.

وی در این راستا تشریح کرد: نخست از نظرگاه هویت بخشی و نقشی که می‌تواند در تداوم و ارتقای هویت ایرانی- اسلامی شهروندان مشهدی ایفا کند. نما و جداره‌های شهری به‌عنوان زمینه بصری مشترکی که شهروندان و زائران هرروز به ناگزیر در معرض آن قرار می‌گیرند، می‌تواند تجلی‌گاه معانی و ارزش‌های مذهبی، فرهنگی-اجتماعی و حتی مظاهر بوم‌شناختی محیط باشد. درواقع نماهای شهری نمودی شفاف از تاریخ، فرهنگ و هنر شهروندان و تظاهری بارز از گرایشات و تمایلات حال و آینده آن‌ها است.

مدیرکل دفتر طرح‌ها و مطالعات شهرداری مشهد ادامه داد: دوم از این دیدگاه که نما و جداره‌های شهری به‌عنوان نخستین جلوه بصری تعریف‌کننده یک شهر، در شهری همچون مشهد مقدس که سالانه پذیرای تعداد زیادی از زائران و گردشگران داخلی و خارجی است، می‌تواند موجبات برتری و توفیق در عرصه رقابت‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی را در جذب سرمایه‌های اجتماعی- اقتصادی را فراهم کند.

اهمیت دوچندان منظر و نماهای شهری

وی اذعان داشت: بنابراین مبحث منظر و نماهای شهری، در شهر مشهد به‌واسطه نقش ویژه هویتی- مذهبی و نیز جایگاه ژئوپلیتیکی مهم آن در ساختار و نظام برنامه‌ریزی کشور، از اهمیتی دوچندان برخوردار است و لزوم توجه، هدایت و نظارت بر فرآیند شکل‌گیری آن را پررنگ‌تر می‌سازد.

بر اساس اظهارات عرب احمدی، بررسی سیر تحول تهیه طرح‌های توسعه شهری (طرح‌های جامع، تفصیلی، طرح‌های موضعی) و ضوابط و مقررات پیشنهادی آن‌ها در شهر مشهد، گویای این است که در سال‌های اخیر به مبحث منظر شهری توجه بیشتری شده است، چنان‌که در شرح خدمات طرح جامع و طرح‌های تفصیلی، مبحث مجزایی به بررسی منظر شهری عینی- ذهنی شهر در مقیاس محلی تا مقیاس شهری اختصاص‌یافته است تا از طریق نتایج آن، بتوان ضوابط و مقررات مناسب‌تری را تنظیم کرد.

مشهد، نیازمند طرح‌های مطالعاتی نما و منظر شهری

وی خاطرنشان کرد: علیرغم اینکه در سال‌های اخیر و در تهیه طرح‌های توسعه شهری، از سوی مدیریت شهری توجه ویژه‌ای به مبحث منظر شهری معطوف شده است، اما شهر مشهد به‌عنوان دومین کلان‌شهر ایران و به دلیل جایگاه ویژه خود به‌واسطه حضور بارگاه قدسی امام رضا (ع) نیازمند توجه ویژه‌تر و تهیه مطالعات و طرح‌هایی همچون طرح مطالعاتی شناسایی انواع نماهای شهری، طرح چارچوب بصری شهر یا طرح جامع منظر شهری، با نگاه ویژه به مبحث منظر شهری است.