نفس مطبوعات با گرانی کاغذ به شماره افتاده

به گزارش ایرنا، علیرغم همه پیشرفت‌های الکترونیک برای ارسال اطلاعات و خبر، کاغذ و صنعت چاپ هنوز یکی از موارد ضروری در نشر اطلاعات است. کتاب، روزنامه و مجله، برخلاف سایر محصولاتی که می‌توانند به‌صورت وارداتی باشند، باید در کشور تولید شود، به این معنا که برای چاپ کتاب‌های درسی، علمی، هنری، روزنامه‌ها و مجلات و... که متناسب با قوانین کشور هستند، راهی جز نشر در ایران وجود ندارد، بااین‌حال در یک سال اخیر صنعت چاپ و نشر با مشکلات بسیاری مواجه شده است.

این روزها اگر به بازار عرضه کاغذ در خیابان ظهیرالاسلام در محدوده میدان بهارستان تهران سری بزنید علاوه برآشفتگی در قیمت عرضه کاغذ با آشفتگی گسترده از بی‌سروسامانی این بازار که توزیع آن‌ هم‌اکنون در اختیار دولت است مواجه می‌شوید آشفته‌بازاری که دیگر جای فعالیت سالم اقتصادی کمتر مهیاست و هرکس که بتواند دستی به‌سوی واسطه‌ها و دلالان دراز کند از آسایش و سود بادآورده بیشتری برخوردار می‌شود و استخوان خردکرده‌ها و باتجربه‌ها که عمری را به‌سلامت و عزت‌نفس و کسب روزی حلال گذرانده‌اند با مشکلات فراوانی مواجه شده و چاره‌ای جز ترک این بازار و گوشه‌نشینی ندارند.

این وضعیت، مخصوص در تهران نیست، در قم نیز که مرکزیتی چاپ کتاب‌های مذهبی کشور محسوب می‌شود، اعتراض‌ها حتی از سوی مراجع شنیده شد که «نظارت بر بازار کاغذ و کتاب ضعیف است، دولت باید مشکل گرانی کاغذ را حل کند، زیرا خوراک روح از جسم مقدم‌تر است و دور شدن از کتاب سبب عقب‌ماندگی علمی و مذهبی می‌شود.»

«قیمت کاغذ چهار برابر و کتاب‌ها گران شده است، مردم هم که در شرایط سخت اقتصادی قرار دارند حاضر نیستند کتاب گران بخرند و به همین علت بین مردم و کتاب فاصله افتاده است. دولت با ارز چهار هزار تومان پول در اختیار تجار می‌گذارد تا کاغذ وارد کنند، ولی تجار کاغذ را به قیمت دلار بازار به موسسه‌های انتشاراتی می‌فروشند. اگر دولت ارز چهار هزارتومانی در اختیار تجار قرار می‌دهد، چرا بر قیمت‌ها نظارت نمی‌کند تا تجار کاغذ را به همان قیمت بفروشند.»

در چنین شرایطی همگام با مشکلات داخلی و خارجی که در تامین کاغذ به وجود آمده است،‌ مانند نقل و انتقالات پول‌، حمل کالا و عدم همکاری برخی از تأمین‌کنندگان آسیایی و اروپایی برای فروش کاغذ برخی از فعالان را از این بخش خارج کرده است.

آقای مشکوری یک ناشر کتاب دراین‌باره گفت: متاسفانه توزیع کاغذ و چاپ کتاب در کشور حالت متعادلی ندارد و به‌صورت بیمارگونه به کار خود ادامه می‌دهد که با برنامه‌ریزی دقیق می‌توان آن را درمان کرد و این مشکل را نیز حل نمود و کوتاه‌ترین راه هم این است که دیگر تسهیلاتی در اختیار ناشران از طرف دولت قرار نگیرد.

وی ادامه داد: همین ناشران که هم از دولت مایه می‌گیرند، متاسفانه به مرحله‌ای رسیدند که تعادل بازار عرضه کاغذ را به هم می‌زنند و فاصله طبقاتی را افزایش می‌دهند و سهم آن روستایی و سهم ناشر سالم را وارد جریان‌های آلوده کاغذ و کاغذبازی می‌سازند و به سودهای میلیاردی می‌رسند.

گرانی شدید کاغذ در یک ماه گذشته، نگرانی‌هایی را در میان ناشران و مدیران مسئول روزنامه‌ها نیز برانگیخته است تا جایی که برخی این گرانی را زنگ خطری برای ادامه حیات روزنامه‌ها و نشریات می‌دانند. درعین‌حال که مسئولان فرهنگی از برخی تلاش‌ها برای رفع این چالش سخن به میان آورده‌اند. در واکنش به این اتفاق شمار زیادی از روزنامه‌ها شمارگان و تعداد صفحات خود را کاهش داده تا بتوانند در بازار گران کاغذ به حیات خود ادامه دهند.

آقای احمد فاضلی نژاد مدیر چاپخانه روزنامه جمهوری اسلامی در این زمینه گفت: از ابتدای سال جاری افزایش قیمت کاغذ روزنامه متأثر از قیمت برابری ارز‌های خارجی مخصوصا دلار مثل سایر کالاها افزایش چشمگیری داشته است.

مدیر انتشارات رجا گفت: درحال‌حاضر قیمت کاغذ روزنامه نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از دو برابر شده است و تنها شرکت تولیدکننده کاغذ ایرانی شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران است و با توجه به اینکه بخشی از مواد اولیه تولید کاغذ (اصطلاحا پالپ) وارداتی است مسئولین آن شرکت می‌گویند مشکلات عدیده‌ای اعم از تامین ارز تا ثبت سفارش و سپرده ارزی و مشکلات مربوط به گمرک و غیره دارند و به این جهت به‌صورت قطره‌چکانی به مطبوعات کاغذ می‌دهند و حتی با دریافت مبلغ کاغذ بعضا تا چند ماه تحویل کاغذ به نشریات به تعویق می‌افتد.

وی افزود: بحث قیمت کاغذ تحریر و گلاسه به دلیل مصارف متنوعی که دارد متفاوت است قیمت کاغذ تحریر از اردیبهشت امسال تاکنون به حدود 4 برابر رسیده است و درحال‌حاضر هم فروشندگان عمده کاغذ در فروش پالتی کاغذ احتیاط می‌کنند.

ارشاد هم به بعضی از نشریات بسته به نوع مصرف کاغذهای داده است که به دلیل ضعف بنیه مالی نشریات و ناشران و ضرب‌الاجل‌های داده‌شده عده‌ای نتوانستند مبلغ مربوطه را واریز کنند و بعضی‌ها نیز آن را دریافت کرده و عده‌ای از آن‌ها مجبور به فروش آن شده‌اند. فاضلی نژاد گفت: به اعتقاد بعضی از فعالین بازار کاغذ، اگر مسئولیت توزیع کاغذ به اتحادیه داده شود و معاونت مطبوعاتی ارشاد به وظیفه نظارتی خود بپردازد شاید اوضاع کاغذ از این آشفتگی رهایی پیدا کند.

وی گفت: اهالی نشر بر این باورند که دولت باید بتواند با مدیریت قیمت کاغذ و حمایت از مطبوعات و ناشران از تضعیف رسانه‌های کاغذی و همچنین صنعت نشر جلوگیری کند.

قیمت ارزی که به کاغذ و مقوا اختصاص یافته است،‌ از ابتدای سال برای کاغذ تحریر از 3800 تومان به 4200 تومان افزایش یافته است، برای کاغذ گلاسه و مقوای بسته‌بندی از 3800 تومان به حدود 8000 تومان (ارز نیمایی) افزایش یافته است، بعضی از کارخانه‌ها دیگر حاضر به همکاری با ایران نیستند و مابقی تأمین‌کنندگان قیمت‌های فروش خود را افزایش داده‌اند. قیمت حمل به ایران تا تنی 100 یورو گران‌تر شده است،‌ هزینه انتقال پول به بانک‌های خارجی، شامل 8 تا 9 درصد کارمزد می‌شود، بنابراین قیمت تمام‌شده انواع کاغذ نسبت به ابتدای سال افزایش جدی داشته است.

احمد شریفان نایب‌رئیس اول اتحادیه کاغذ و مقوای تهران درباره وضعیت قیمت کاغذ بعد از دستگیری سلطان کاغذ گفت: متاسفانه دولت با یک کلید وارد شد تا از مشکلات گره‌گشایی کند، اما برخلاف تصور گره بر زندگی‌ها زده شد. وی ادامه داد: در مقطعی دلار به مرز 20 هزار تومان رفت ازاین‌رو پایه قیمت‌ها برای کاغذ همین قیمت‌ها شد، اما وقتی دلار با کاهش مواجه شد همچنان پایه قیمت‌ها همان 20 هزار تومان مانده و برگشت و تنزلی را شاهد نیستیم! این نشان می‌دهد بازار بدون نظارت و لجام‌گسیخته است.

وی گفت: هرچند این لجام‌گسیختگی تنها مربوط به بازار کاغذ نیست و ابعاد و مشکلات دیگری را نیز در بازار شاهدیم. سیستم لابی‌گری در نظام اقتصادی وجود دارد، کلمه سلطان کاغذ و سکه را پاک کنید، ما ابتدا فکر می‌کردیم سلطان کاغذ و سکه داریم اما برخی افراد با لابی‌گری در نظام اقتصادی فعالیت می‌کنند.

وی به قیمت‌ها اشاره کرد و توضیح داد: قیمت کاغذ 80 گرم درحال‌حاضر بین 280 تا 300 هزار تومان است اما در واقعیت باید بین 95 تا 100 هزار تومان باشد. چراکه یارانه به آن تخصیص می‌یابد ولی شاهدیم که قیمت‌ها تنزل ندارد. کاغذ 70 گرمی هم 250 تا 260 تومان خریدوفروش می‌شود و کاغذ آ 4 در مرز بیست هزار تومان است. این قیمت‌ها باید با نظارت نازل شود اما متاسفانه شعار دولت بالاتر از زورش است.

مهدی رحمانیان، مدیرمسئول روزنامه «شرق»، نیز با اشاره به کاهش چهار صفحه از این ‌روزنامه به خاطر نبود کاغذ در بازار گفت: مشکل ما درحال‌حاضر گرانی نیست بلکه نبود کاغذ است. اگر کاغذ درحال‌حاضر در بازار وجود داشت ما با قرض هم آن را می‌خریدیم اما به خاطر مدیریت ضعیف مسئولان با نبود کاغذ در بازار مواجه هستیم.

رحمانیان ادامه داد: گویا تعدادی از تجار به احتکار کاغذ دست زده‌‌اند که البته من از این موضوع به‌صورت قطعی باخبر نیستم. در شرایط نبود کاغذ به‌عنوان کالای استراتژیک هیچ نهاد دولتی‌ای پاسخگوی این شرایط نیست. اگر مدیریت ما زنده و پویا عمل می‌کرد سریع از طریق هواپیمایی کاغذ وارد می‌شد اما متاسفانه این کار انجام نشد.

محمدمهدی فرقانی، کارشناس رسانه و رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه، نیز درباره گرانی کاغذ گفت: مطبوعات و کتاب نقش مهمی در فرهنگ‌سازی و پیشبرد توسعه ایفا می‌کنند؛ اما گرانی کاغذ باعث نابسامان شدن وضعیت رسانه‌ها شده است. با توجه به پایین بودن شمارگان مطبوعات و حضور نداشتن محصولاتی مانند کتاب و روزنامه در سبد مصرفی خانواده‌ها گرانی کاغذ باعث کاهش صفحات روزنامه، گرانی روزنامه و کاهش شمارگان روزنامه‌ها خواهد شد. به گفته فرقانی، باید مسئولان درخصوص علت گرانی و نبود کاغذ اظهارنظر کنند.

مسیح مهاجری، مدیرمسئول روزنامه جمهوری اسلامی نیز در این زمینه معتقد است: روزنامه‌ها که ازیک‌طرف با کاهش درآمد آگهی مواجه هستند و از طرف دیگر کلیه اقلام چاپی و سایر هزینه‌های جنبی‌شان به‌صورت سرسام‌آوری در حال‌ افزایش است و مهاری ندارد، اولاً چگونه می‌توانند هزینه‌های خود را تامین کنند و ثانیاً مقدار افزایش حقوق 20 درصدی موردنظر حضرات مسئولین را از کجا بیاورند؟

وی افزود: با این شرایط آیا راهی غیر از تعطیل شدن پیش پای آن‌ها وجود دارد؟ متاسفانه دولت نیز به وظیفه حمایتی خود در قبال روزنامه‌ها عمل نمی‌کند به‌طوری‌که اصحاب مطبوعات این ماه‌ها و این سال‌ها سخت‌ترین سال‌های عمر خود را پشت سر می‌گذارند و آینده روشنی برای ادامه حیات برای آن‌ها متصور نیست. برای حل این مشکل بزرگ، چه فکری شده است؟

سید محمدرضا دربندی، مدیرکل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد گفت: 105 هزار تن کاغذ از طرف وزارت صمت به بانک مرکزی ارجاع داده شده است. وی گفت: با تدبیر وزارت صمت، قرار است 30 هزار تن از 105 هزارتن کاغذ زودتر به بازار برسد و باقی کاغذ‌ها مرحله‌ای انجام خواهد شد.

دربندی با اشاره به گرانی کاغذ گفت: نباید انتظار داشت که قیمت کاغذ به نیمه دوم سال 96 برسد.

او علت گرانی کاغذ را چهار چیز دانست و گفت: علت اول آن سیر نزولی تولید کاغذ در کل جهان است و علت آن مسائل محیط‌زیستی است و علت دوم آن داخلی است که محیط‌زیست اجازه قطع درختان برای تولید کاغذ را نمی‌دهد و علت سوم گرانی دلار است که طبعا بر گرانی کاغذ تاثیر می‌گذارد و علت چهارم احتکار برخی از تجار داخلی است. وی گفت: سازمان حمایت از مصرف‌کننده و تعزیرات پیگیر موضوع احتکار هستند.

دراین‌بین، برخی دست‌اندرکاران نشر و اهالی مطبوعات موضوعاتی چون احتکار کاغذ برای بیشتر گران شدن آن، تعلق نگرفتن ارز مبادله‌ای به کاغذ و تغییر تعرفه واردات کاغذ در سال آینده را دلیلِ وانفسای امروزِ بازار کاغذ می‌دانند. این در حالی است که «سید عباس صالحی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، افزایش قیمت جهانی را دلیل اصلی گرانی کاغذ عنوان کرده است.

وی گفت: گرانی کاغذ از عوامل مختلفی همچون افزایش قیمت جهانی کاغذ و بالا رفتن قیمت ارز متأثر است، مواردی چون تغییر تعرفه کاغذ در سال آینده و تعلق نگرفتن ارز مبادله‌ای به کاغذ که برخی عامل گرانی کاغذ می‌دانند را شایعه دانست. تعرفه کاغذ نیز سال آینده تغییر نخواهد کرد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: کاغذ همچنان با ارز مبادله‌‌ای معامله می‌شود و تسریع در گشایش ارز مبادله‌ای برای کاغذ از سوی بانک مرکزی به تعادل قیمت کاغذ کمک می‌کند تا با قیمت جهانی تفاوت نداشته باشد.

سید عباس صالحی وزیر ارشاد در مورد دستگیری سلطان کاغذ نیز گفت: در طول چند ماه گذشته کارگروهی با حضور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و جمعی از نمایندگان مجلس شکل گرفت و در شش ماه اول مسیر خود را در جهت ثبت سفارش و تخصیص ارز طی نمود.

وی ادامه داد: احساس می‌شد پاره‌ای از اتفاقات که با تدبیر درست همراه نبوده است، رخ داده و از همان زمان مجموعه دستگاه‌های دولتی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کسانی را که توانسته بودند ارز را دریافت کنند بررسی کرد و شرایط آن‌ها را با مامورین انتظامی و قضایی در میان گذاشت. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: با این همکاری بین مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه‌های امنیتی و قضایی مسیر‌هایی طی شد و پرونده شخص ذکرشده هم در دستگاه قضایی باز است و ما می‌دانیم که ارز سرمایه ملی است و وقتی ارز‌هایی با عنوان کالای اساسی در اختیار افراد قرار می‌گیرد برای تسهیل امور است و حتما کسانی که واردکننده کالا‌های اساسی با این ارز‌ها هستند بیشتر باید به این موضوع اهمیت بدهند.

صالحی گفت: در سه ماه اخیر بر اساس سامانه به‌طور شفاف نحوه استفاده ارز برای خرید کاغذ را رصد کردیم و افرادی که ارز آن‌ها تایید یا تخصیص داده شده کامل مشخص شدند. همچنین نسبت به شش ماه اول سال نظارت قوی‌تر شده که خوشبختانه پرونده قضایی واردکننده کاغذ با عنوان سلطان کاغذ نیز جز همین بخش نظارتی دقیق است و مسیر همچنان باز است و ممکن است تخلفات دیگر را هم پیدا کنیم.

محمدرضا کلامی، مدیرکل دفتر تنظیم بازار وزارت صنعت هم گفت: تا زمانی که ارز تک‌نرخی بود همه کالاهای به‌صورت عمومی وارد می‌شد و در اختیار مصرف‌کنندگان مربوط قرار می‌گرفت. در شرایط فعلی که ما کاغذ را جز کالاهای ضروری و اساسی می‌دانیم، قرار است با ارز 4200 تومان تامین کنیم و مابقی کالاها ارزشان به‌صورت رقابتی اتفاق خواهد افتاد.

وی افزود: اگر فاصله بین نرخ ارزی که برای کالاهای اساسی تامین می‌کنیم با ارز که در بازار وجود دارد متفاوت باشد این نشانگر این است که برخی از سوداگران علاقه‌مند می‌شوند که به هر طریقی خواهان خارج کردن و احتکار کاغذ برای سود بیشتر، می‌شوند.

او گفت: برای این کار در کارگروه تنظیم بازار با هماهنگی وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد، آموزش‌وپرورش و مصرف‌کنندگان کاغذ هماهنگی شد تا یک سقف تعزیراتی برای نرخ کاغذ گذاشته شود و در شرایط فعلی نرخ کاغذ روزنامه موجود در داخل کشور برای فروش به مصرف‌کننده نهایی چهار هزار و صد تومان برای هر کیلو و برای کاغذهای چاپ، تحریر و بانکی به ازا هر کیلو پنج هزار و صد تومان تعیین شد. کلامی گفت: مقرر شد تا از صادرات کاغذ و کاغذ باطله سریعا جلوگیری شود و با قاچاقچیان آن برخورد شود.

وی افزود: در مرحله بعد کارگروهی مشخص شد که هرکسی که کاغذ وارد می‌کند با مصرف‌کننده ارتباط مستقیم داشته باشد تا واسطه‌گری در این زمینه حذف شود.

«مهران عباسی انارکی» مشاور معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، درخصوص کمبود کاغذ و مشکلات روزنامه‌‌‌های مکتوب گفت: طی جلساتی که در چند روز اخیر با برخی مدیران با سابقه مطبوعاتی و برخی واردکنندگان کاغذ برگزار شد، مقرر شد تسهیل در امر اختصاص ارز مبادله‌ای و پیگیری تخصیص این ارز به وارد‌کنندگان شناخته‌شده صورت گیرد.

به گفته وی، تضمین برای فروش کاغذ وارداتی به مطبوعات، نظارت بر خرید به‌اندازه مطبوعات از واردکنندگان اصلی باهدف جلو‌گیری از ایجاد بازار سیاه، تلاش برای فروش کاغذ با قیمت کمتر از کیلویی 2 هزار و 900 تومان تا پایان امسال و توافق برای پرداخت پول کاغذ خریداری شده روزنامه‌ها به‌صورت مرحله‌ای (با توجه به کمبود نقدینگی) ازجمله موارد مطرح‌شده در جلسات بود که تا پایان هفته جاری نهایی و به‌صورت رسمی اعلام خواهد شد.

اخلالگر بزرگ کاغذ که بود؟!

رئیس پلیس از دستگیری اعضا و سرکرده باند بزرگ واردات کاغذ با ارز دولتی خبر داد. سردار حسین رحیمی افزود: از مدت‌ها قبل همکاران من از فعالیت افرادی که اقدام به ایجاد اخلال در بازار کاغذ و احتکار آن کرده بودند، مطلع شدند و رسیدگی به این موضوع را در دستور کار خود قرار دادند.

وی توضیح داد: ماموران با انجام اقدامات اطلاعاتی و پیگیری این پرونده موفق شدند اعضای این باند را شناسایی و پس از هماهنگی با مقام قضائی در عملیات ضربتی، گروهی 16 نفره که بالغ‌بر 30 هزار تن کاغذ را با ارز دولتی وارد کشور کرده و آن را احتکار کرده بودند، دستگیر کردند. در میان افراد دستگیرشده، سرکرده اصلی باند نیز حضور داشت.

رحیمی به فعالیت این باند اشاره کرد و گفت: این افراد بخشی از این کاغذها را با قیمت آزاد به فروش رسانده بودند و همچنین بخشی دیگر از ارز دولتی که برای واردات کاغذ دریافت کرده بودند صرف امور دیگر کرده یا قیمت ارز آزاد در بازار به فروش رسانده بودند. رئیس پلیس تهران با اعلام اینکه ارزش اولیه این پرونده بالغ‌بر یک هزار و 700 میلیارد تومان برآورد شده است، افزود: تحقیقات پلیس در این خصوص ادامه دارد.

جعفری دولت‌آبادی دادستان تهران نیز با بیان اینکه در پرونده کاغذ شش متهم دستگیر شدند، در رابطه با اقدامات مجرمانه این افراد بیان داشت: دسته اول کسانی هستند که ارزهایی که گرفته بودند در بازار آزاد فروخته‌اند و یا کاغذهایی را با ارز دولتی وارد کرده بودند با فاکتورهای صوری به قیمت آزاد فروخته بودند و در هر دو مورد کالا با قیمت واقعی به دست مصرف‌کننده نرسیده بود.

مطبوعات ضعیف‌تر از فست‌فودها

این روز‌ها نفس مطبوعات و در کل آنچه با کاغذ سروکار دارد به شماره افتاده است. تنزل توان مالی مطبوعات با توجه به تغییر چندین و چندباره قیمت کاغذ و رشد تصاعدی آن و نیز تغییر شرایط فروش کاغذ باعث شده تا واردکنندگان و تجار بازار کاغذ به دنبال خریداران توانمندتری باشند و در این میان استقبال ساندویچی‌ها و فست‌فودی‌ها باعث شده تا کاغذها قبل از آنکه در چاپخانه‌ها برای صفحات روزنامه برش و قطع زده شوند، در ابعاد بشقاب‌ها، جعبه‌های سفارشی بیرون‌بر و ساندویچ‌ها طراحی شوند!

این وضعیت شاید تلخ‌ترین خبر برای جامعه مطبوعات باشد که کمبود کاغذ دیر یا زود آنان را خانه‌نشین می‌کند. چراکه رسانه امروز توان سابق را ندارد و از طرف دیگر فرار از شفافیت باعث شده تا مطبوعات در تامین حتی نیازهای مقدماتی خود عاجز باشد. شاید تشکیل یک سندیکای مطبوعاتی بتواند راهکاری باشد تا واردات کاغذ مطبوعاتی را در انحصار مطبوعات قرار دهد ولی قبل از همه این اتفاقات باید دولت مسئولیت خود را در مسئله واردات، تخصیص تسهیلات اعم از ارز دولتی و معافیت مالیاتی و عوارضی و همین‌طور حمایت از مصرف‌کنندگان و برخورد با تخلفات ازجمله احتکار و گران‌فروشی و کم‌فروشی بپذیرد.

به‌هرحال شرایط امروز بازار کاغذ اصلا خوب نیست. دستگیری افرادی مانند سلطان کاغذ هم نشان می‌دهد عده‌ای همچنان می‌توانند ارز دولتی برای واردات کاغذ بگیرند و کاغذ وارداتی را در بازار آزاد بفروشند با این فرض بازار کاغذ نه یک سلطان که هنوز سلاطین گردن‌کلفتی دارد!