بهینه‌سازی مصرف انرژی، محور توسعه پایدار

بدون تردید منابع انرژی و به طور خاص سوخت‌های فسیلی امروزه از مهمترین منابع در چرخه تولید صنعتی به شمار می‌روند، به طوری که به هیچ وجه امکان کنارگذاشتن این منابع با تکیه بر هر منبع انرژی دیگری قابل تصور نیست. در این میان، کشورهایی چون ایران بدون پرداخت هزینه‌های گزاف و تنها با تقبل هزینه استخراج، به طور وسیعی امکان بهره برداری از این منابع را دارا هستند و شاید این موضوع خود دلیلی بر کم اهمیت و حتی بی اهمیت تلقی کردن استفاده صحیح و مبتنی بر منطق اقتصادی از سوخت‌های فسیلی باشد. فعالیت‌های تولیدی گسترده‌ای در ایران بدون در نظر گرفتن اهمیت این موضوع به حیات خود ادامه می‌دهند و یا وارد عرصه تولید می‌شوند و با پرداخت عددی ناچیز به عنوان بهای یارانه ای سوخت، از این منبع تولیدی استفاده می‌کنند و نتیجه این که سرانه استفاده از سوخت‌های فسیلی در فرایند تولید در ایران بسیار بالاتر از معیارها و استانداردهای تعریف شده جهانی است. محدودیت و پایان پذیر بودن سوخت‌های فسیلی لاجرم ما را به سوی استفاده هرچه صحیح تر و بهینه تر از این ثروت ملی رهنمون می‌شود.

از طرف دیگر، مصرف انرژی بیشتر مترادف است با انتشار بیشتر آلاینده‌های زیست محیطی. در صدر تهدیدات زیست محیطی مساله گرم شدن کره زمین مطرح است. این تهدید سیاست انرژی بسیاری از کشورها را شکل داده و لازم است که این موضوع با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار گیرد.

پایان پذیری منابع سوخت‌های فسیلی، تنوع بخشی به منابع انرژی، توسعه پایدار و ایجاد امنیت انرژی، مشکلات زیست محیطی ناشی از مصرف انرژی فسیلی از یک طرف و پاک و تجدید پذیر بودن منابع انرژی‌های نو نظیر خورشید، باد، زیست توده (بیوماس)،…از طرف دیگر باعث توجه جدی جهانیان به توسعه و گسترش استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر و افزایش سهم این منابع در سبد انرژی جهانی شده است. امروزه ما شاهد افزایش چشم افسای فعالیت‌ها و بودجه دولت‌ها و شرکت‌ها در امر تحقق، توسعه و عرضه سیستم‌های انرژی‌های تجدیدپذیر هستیم و این فعالیت‌ها و صرف بودجه‌های مذکور در نهایت باعث کاهش قیمت تمام شده انرژی‌های تجدید پذیر و رقابت پذیری با سیستم‌های انرژی سنتی موجود می‌شود.

نکته مهم دیگر در بخش انرژی در ایران بحث مربوط به قیمت انرژی است. قیمت و رشد مصرف انرژی رابطه‌ای دو سویه دارند به طوری که با نبود قیمت‌گذاری واقعی و رشد نامتوازن قیمت همزمان با سایر کالاها و تورم در کشور باعث بی توجهی به الگوی مصرف انرژی در بخش‌های صنعتی و خانگی می‌شود. بی توجهی به انرژی باعث افزایش بیشتر مصرف و وابستگی به انرژی شده، که باعث مشکلتر شدن آزادسازی قیمت می‌شود. از نظر میانگین وزنی، قیمت برق در ایران حدود هفت برابر کمتر از کشور همسایه در حال توسعه خود یعنی ترکیه است. نکته جالب توجه دیگر این که ساختار معکوس قیمت انرژی در کشور ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان است و آن بیشتر بودن (حدود دو برابر) قیمت انرژی در بخش صنعت نسبت به بخش خانگی است. در حالی که در دیگر کشورها قیمت انرژی در بخش صنعت حدود نصف بخش خانگی است.

در ایران با این وجود که یکی از کشورهای نفتخیز جهان به شمار می‌رود و دارای منابع عظیم گاز طبیعی نیز هست خوشبختانه به دلیل تابش خورشید در بیشترمناطق کشور اجرای طرح‌های خورشیدی الزامی و امکان استفاده از انرژی خورشیدی در شهرها و روستاها در سطح مملکت می‌تواند صرفه‌جویی مهمی در مصرف نفت و گاز را به همراه داشته باشد. از آن‌جا‌که کشور ایران به لحاظ دریافت انرژی خورشیدی و امکان استفاده از این انرژی جهت تأمین نیازهای خود بسیار غنی است و دریافتی این انرژی حدود 4000 برابر انرژی مصرفی آن است، می‌توان همه نیازهای کشور را با استفاده از انرژی آفتاب تأمین کرد. البته در وضع کنونی به دلیل پایین بودن قیمت سوخت در کشور، استفاده از انرژی خورشیدی به‌جز در موارد استثنایی مقرون به‌صرفه نیست. اثر اجتماعی پایین بودن قیمت سوخت باعث مصرف بی‌رویه آن و آلودگی بیش از حد محیط زیست شده است. چنانچه هزینه‌های مربوط به عوامل این آلودگی‌ها در سطح کشور و یا قیمت واقعی سوخت در نظر گرفته شود، آن وقت استفاده از انرژی خورشیدی مقرون به‌صرفه خواهد بود.

بهینه‌سازی مصرف انرژی از سه روش کاهش مصرف ، افزایش راندمان و جایگزین کردن حامل‌های انرژی با تکیه بر انرژی‌های تجدید پذیر امکانپذیر است.

استراتژی‌های لازم جهت دستیابی به کاهش شدت مصرف انرژی نیز با حداکثر استفاده از ظرفیت‌ها و اهرم‌های قانونی بویژه قانون اصلاح الگوی مصرف به منظور کاهش مصرف انرژی، تسهیل و تسریع استفاده از تکنولوژی‌های نوین و انرژی‌های تجدید پذیر وتوانمند سازی بخش‌های خصوصی فعال در زمینه بهینه‌سازی انرژی با هدف کسب درآمد از محل صرفه جویی ممکن است. امید است با تکیه بر توانمندی‌های داخل و اجرای قانون اصلاح الگوی مصرف، گام‌های بلندی در عرصه بهینه‌سازی مصرف انرژی در مسیر توسعه پایدار کشورمان برداشته شود.

 احمد فضلی: کارشناس ارشد انرژی شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت

نشریه پنجره ایرانیان، سال هفتم، شماره 78-79،اردیبهشت ماه1393