چرا گودبرداری ساختمان در تهران ریزش می‌کند؟

بررسی‌های سازمان نظام مهندسی تهران درباره ریشه دو نوع حادثه رایج در گودبرداری‌های ساختمانی نشان می‌دهد: گرایش ساخت‌وساز به سمت برج‌های تجاری یا چندمنظوره، عمق گودبرداری‌ها را برای احداث «طبقات منفی» افزایش داده اما چون عوامل ساخت در برخی از این گودها، ضوابط مخصوص عمیق‌سازی را رعایت نمی‌کنند، عملیات در فاصله کوتاهی بعد از شروع، به ریزش دیواره گود و سپس نشست خیابان‌های اطراف منجر می‌شود و ناکام می‌ماند.

در گودبرداری‌های عمیق که طی دو سال اخیر، تعداد آنها در مقایسه با ساخت‌وسازهای کم‌ارتفاع و کم‌عمق، افزایش پیدا کرده است، مالک پروژه برای تامین پارکینگ مورد نیاز طبقات مثبت ،طبقاتی که با تراکم بالای 10 تا 15 طبقه، در تراز روی زمین احداث می‌شود  مجبور است تا عمق بیش از 15 متری زمین، حفاری انجام دهد تا حداقل پنج و به‌طور متوسط 6 تا 7 طبقه منفی در تراز زیرزمین، به‌منظور ایجاد پارکینگ، احداث کند.

از آنجا که در قسمت‌هایی از مناطق شهر تهران، قنات‌های خشک‌شده و آبراه‌های زیرزمینی وجود دارد، عملیات گودبرداری در این مناطق باید بعد از آزمایش‌های استحکام خاک‌های مجاور محل گود و تاییدیه‌های مربوطه انجام شود؛ اما صرفنظر کردن برخی سازنده‌ها از این آزمایش‌ها، مسیر گودبرداری‌ را ناگهان به ریزش و نشست منحرف می‌کند.

در ماه‌های اخیر، برخی از همین گودبرداری‌های نافرجام با حکم نظام مهندسی، متوقف شد تا مالک و سازنده مکلف شوند دیواره‌های گود را مستحکم کنند.

در این باره، سعید غفرانی رئیس سازمان نظام مهندسی تهران، سهم قابل توجه بلندمرتبه‌سازی در ساخت‌و‌سازهای پایتخت را که منجر به افزایش تعداد طبقات منفی در ساختمان برای تامین فضای پارکینگ می‌شود عامل اصلی فاصله موجود بین تهران و سایر شهرها در آمار حوادث ساختمانی به‌خصوص تلفات ناشی از گودبرداری اعلام کرد.

هم‌اکنون در ساخت‌و‌سازهای شهر تهران با افزایش طبقات، فضاهای بیشتری برای تامین پارکینگ، مورد نیاز است که این فضا از طریق مجوز شهرداری برای ساخت طبقات منفی در نظر گرفته می‌شود. رئیس سازمان نظام مهندسی تهران، همچنین با گذشت حدود یکسال و نیم از اجرای عملیات نظارت و بازرسی از گودبرداری‌های پایتخت، عملکرد بازرسان این سازمان از ابتدا تاکنون را تشریح کرد. به گفته غفرانی، طی 18 ماه گذشته، آمار حوادث ناشی از گودبرداری‌های پرخطر در پایتخت حدود 40 درصد کاهش یافته است. وی با اشاره به افزایش تعداد گودهای پرخطر با عمق بیش از 6 مترمربع، از الزام مهندسان ناظر در برخی از گودبرداری‌های عمیق و حساس برای ارائه گزارش‌های هفته‌ای در خصوص تغییرات ایجاد‌شده در آن گودها، خبر داد. مطابق با اظهارنظر سازمان نظام مهندسی، براساس آخرین آمارهای موجود در کشور، روزانه به‌طور متوسط در حوادث ساختمانی بیش از 4 نفر کارگر جان خود را از دست می‌دهند، که نیمی از این حوادث به تهران اختصاص دارد. در تهران این آمار بین یک تا دو نفر است که اغلب هم تلفات ناشی از گودبرداری‌های پرخطر است.

نظارت نظام بیشتر شد

رئیس سازمان نظام مهندسی استان تهران با اشاره به عملکرد 18 ماهه تیم بازرسی این سازمان برای مهار گودهای پرخطر ساختمانی در پایتخت به «دنیای اقتصاد» گفت: حوادث گودبرداری در حال حاضر در مقایسه نسبی با سال‌های گذشته از کاهش چشمگیری برخوردار بوده است.

سعید غفرانی افزود: با گذشت حدود یک‌سال و نیم از اجرای عملیات نظارت بر گودهای شهر تهران حدود 40 درصد حوادث ناشی از گودهای پرخطر و گودبرداری‌های غیراستاندارد کاهش یافته است. وی ادامه داد: پیش از ورود سازمان نظام مهندسی به نظارت جدی بر گودهای پایتخت حوادث زیادی در ساخت‌و‌سازها رخ می‌داد که در حال حاضر بازرسان سازمان نظام مهندسی با کنترل و نظارت بر این گودها مشکلات احتمالی در این زمینه را رصد می‌کنند و با گزارش آنها به سازمان نظام مهندسی و شهرداری، گام‌های خوبی در این زمینه برداشته شده است. طبیعی است که این نظارت‌ها خود منجر به پیشگیری تلفات گودبرداری می‌شود.

نقش مهندس ناظر در حوادث ساختمانی

غفرانی همچنین در خصوص مسوولیت‌های ناشی از حوادث ساختمانی خاطرنشان کرد: براساس قانون و سلسله مراتب موجود، مسوولیت کنترل و نظارت بر گودبرداری بر عهده مهندس ناظر است و اگر مورد تخلفی در فرآیند گودبرداری صورت بگیرد و مهندس ناظر آن را گزارش ندهد، شخص مهندس ناظر مسوول تخلف و حوادث بعدی محسوب می‌شود.

وی تصریح کرد: اما در مواردی که با وجود گزارش مهندس ناظر، شهرداری در رسیدگی، اصلاح و جلوگیری از ادامه گودبرداری کوتاهی کند، مسوولیت تخلف و حادثه احتمالی بر عهده شهرداری خواهد بود. غفرانی تاکید کرد: به این خاطر که سازمان نظام مهندسی ابزار اجرایی برای برخورد با تخلفات را ندارد و تنها نقش نظارتی دارد. حال اگر در جایی شهرداری از ادامه تخلف در پروژه‌ای جلوگیری نمی‌کند، این مسوولیت با شهرداری است مگر آنکه مهندس ناظر در گزارش تخلف به شهرداری کوتاهی کرده باشد.

ارتباط برج‌سازی با گودهای پرخطر

رئیس سازمان نظام مهندسی تهران در خصوص عوامل اصلی بالا بودن آمار گودهای پرخطر در پایتخت نسبت به سایر شهرها، به «دنیای اقتصاد» گفت: به‌طور قطع یکی از اصلی‌ترین علل بالا بودن حوادث و تلفات گودبرداری در شهر تهران، رواج بلند‌مرتبه‌سازی در این شهر است.

وی افزود: بدیهی است که هر چه تعداد طبقات یک ساختمان بیشتر باشد، پارکینگ بیشتری مورد‌نیاز است. بنابراین در ساختمان‌های بلندمرتبه علاوه‌بر افزایش ارتفاع نسبت به سایر ساختمان‌ها، تعداد طبقات منفی که به پارکینگ اختصاص پیدا می‌کند هم بیشتر است که برای تامین این فضا، گودبرداری با عمق بیشتری انجام می‌شود.

الزام جدید قانون برای ساخت‌و‌ساز

وی همچنین در خصوص لایحه‌ای که هم‌اکنون در دفتر مقررات ملی ساختمان وزارت راه و شهرسازی برای تخصصی شدن فرآیند ساخت‌و‌ساز و منع سایر مشاغل از ورود به این حرفه در حال بررسی و تدوین است، گفت: این بحث در واقع مربوط به اصلاح آیین‌نامه‌های موجود در رابطه با قوانین فنی و مهندسی است.

غفرانی ادامه داد: هم‌اکنون آیین‌نامه‌های اجرایی در دست اصلاح است به‌ویژه در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان که قرار است مسیر ورود و فعالیت غیرحرفه‌ای‌ها و سازندگان فاقد صلاحیت در امر ساخت‌و‌ساز مسدود شود.

وی خاطرنشان کرد: بر مبنای اصلاحیه آیین‌نامه‌ها، افرادی که توانمند و صاحب صلاحیت در امر ساخت‌و‌ساز نیستند دیگر حق ورود و انجام فعالیت‌های ساخت‌و‌ساز را ندارند. در واقع هیچ فرد فاقد صلاحیتی نمی‌تواند فعالیت‌های ساخت‌و‌ساز اعم از طراحی، اجرا، نظارت و... را انجام دهد. رئیس سازمان نظام مهندسی استان تهران گفت: افراد حرفه‌ای بر مبنای قانون کسانی هستند که از وزارت راه و شهرسازی پروانه اشتغال به‌کار مهندسی گرفته و صاحب صلاحیت هستند.وی ادامه داد: در حال حاضر دفتر مقررات ملی ساختمان وزارت راه و شهرسازی بر این موضوع تمرکز کرده تا نواقص و نارسایی‌های موجود در این زمینه برطرف شود.

غفرانی تاکید کرد: این اقدام از طریق کانال الزام مالکان برای استفاده از افراد صاحب صلاحیت انجام خواهد شد. در واقع ممانعت از ورود سازندگان بی‌تخصص و الزام به ساخت‌و‌ساز از سوی افراد واجد صلاحیت، مهم‌ترین اصلی است که در این زمینه باید اعمال شود. وی تصریح کرد: برای جلوگیری از ورود افراد فاقد صلاحیت به عرصه ساخت‌و‌ساز تضمین قانونی نیاز داریم تا بتوانیم قوانین و آیین‌نامه‌های موجود را به درستی اجرا کنیم. این ضمانت اجرایی هم باید از طرف وزارت راه و شهرسازی پیگیری و با همکاری نظام مهندسی اعمال شود. غفرانی همچنین در خصوص آخرین وضعیت الزام ایجاد شده در قانون پیش‌فروش ساختمان به‌منظور صدور اجباری شناسنامه فنی برای تمام واحدهای پیش‌فروشی، به «دنیای اقتصاد» گفت: هنوز این الزام رسما به ما ابلاغ نشده است ولی این موضوع که ما باید برای تمام ساخت‌و‌سازها به سمت صدور شناسنامه فنی برویم امری بدیهی است. وی ادامه داد: باید این آیین‌نامه که به‌تازگی اصلاح و تصویب شده است برای اجرا به سازمان نظام مهندسی ابلاغ شود که تا امروز این اقدام از سوی مراجع ذی‌ربط صورت نگرفته است. غفرانی توضیح داد: در واقع شناسنامه فنی هویت یک ساختمان را در بر می‌گیرد و تمام نقاط مثبت ومنفی یک ساختمان از بدو طراحی، اجرا و اتمام در این شناسنامه لحاظ می‌شود. بنابراین بهره‌بردار با وجود این شناسنامه از تمام جزئیات و ویژگی‌های ساختمان آگاه می‌شود.

رئیس سازمان نظام مهندسی تهران تصریح کرد: یکی از اصلی‌ترین نکات مثبت صدور شناسنامه فنی ساختمان این است که مالکان برای ساخت‌‌وساز به سازندگان ذی‌صلاح و افراد متخصص مراجعه می‌کنند چون شناسنامه فنی بیانگر بسیاری از نارسایی‌های فنی است بنابراین اگر مالکی از مهندسان و متخصصان فنی استفاده نکند آثار تمام نواقص موجود در شناسنامه فنی منعکس خواهد شد.

ورود وزارت راه و شهرسازی به گودهای پرخطر

دفتر مقررات ملی ساختمان وزارت راه  و شهرسازی، پس از ارسال دو نامه هشدارآمیز از طرف سازمان نظام مهندسی تهران خطاب به شهرداری درخصوص اعلام خطر و احتمال ریزش دیواره‌های یک گود عمیق مربوط به یکی از پروژه‌های برج‌سازی در تهران، اخیرا به این موضوع ورود کرده و در مکاتبه‌ای مستقیم با معاونت شهرسازی شهرداری تهران خواستار انجام اقدامات پیشگیرانه و حفاظتی برای گودهای پرخطر شده است.به گزارش «دنیای اقتصاد»، همزمان با گزارش مهندس ناظر پروژه درخصوص احتمال ریزش دیواره‌ها و همچنین

نشست زمین مجاور گود یک برج بزرگ چند منظوره درحال ساخت، نظام مهندسی تهران با ارسال دو نامه در مهرماه از شهرداری درخواست کرد عملیات گودبرداری در این پروژه را متوقف کند و تا زمان پایدارسازی دیواره‌های گود، مانع از ادامه کار در این گود پرخطر شود. در همین زمان، -مهر ماه-  دفتر مقررات ملی وزارت راه  و شهرسازی نیز به‌عنوان بالاترین مرجع اجرایی و نظارتی در حوزه ساخت‌وساز، با ارسال نامه‌ای از شهرداری تهران در رابطه با مسائل ایجاد شده در ارتباط با این گود و خطرات پیش‌بینی شده، درخواست رسیدگی می‌کند. با این حال، در حالی که هنوز در رابطه با وضعیت غیرعادی گودبرداری صورت گرفته، پاسخ ارائه نشده است، مدیرکل این دفتر، در نامه اخیر خود با اشاره به بحرانی بودن وضعیت گود مذکور و همچنین فرارسیدن فصل بارندگی، از شهرداری تهران به صورت مجدد درخواست رسیدگی می‌کند. غلامرضا هوایی در نامه خود به معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، تاکید کرده است: برای جلوگیری از بروز هر گونه سانحه غیرقابل جبران و تا حصول اطمینان از پایدارسازی و رفع خطر، ادامه عملیات مرتبط یا در مجاورت دیواره‌های گود متوقف و از تردد کارگران و عوامل اجرایی همچون عابران و همسایگان جلوگیری شود. وی همچنین شهرداری تهران را مکلف کرده اقدامات پیشگیرانه برای ایجاد حصار حفاظتی در حاشیه امن اطراف دیواره‌های گود، انجام دهد و نتیجه را به دفتر مقررات ملی اعلام کند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، این نامه‌نگاری‌ها که همگی فقط مربوط به یکی از چندین گودبرداری‌ در حال اجرا در تهران است، نشان می‌دهد دستگاه‌های مسوول به‌رغم شفاف بودن قانون و مقررات، هنوز در نظام‌مند کردن پروسه گودبرداری‌های ساختمانی موفق نبوده‌اند و تا مرحله بروز حادثه، قادر به جلوگیری از آن نیستند.