خطر شدت بالای مصرف انرژی در ایران

تجربه دیگران ؛ قیمت آخرین راه است

واقعیت این است که اصلی ترین یارانه در ایران مربوط به یارانه انرژی می شود .با این وجود دولت برای اصلاح نظام یارانه ها لایحه ای را به مجلس فرستاد که رویکرد اصلی آن آزادسازی قیمت حاملهای انرژی بود اما مجلس شورای اسلامی به دلیل شوکهای قیمت و تشدید نرخ تورم و نااطمینانی نسبت به اجرایی شدن این برنامه در مدت زمان کوتاه به تعلیق برنامه دولت رای داد.اکنون این پرسش مطرح است که اصلاح نظام مصرف انرژی و کاهش شدت مصرف انرژی در ایران با بهره گرفتن از ابزارها و سیاستهای قیمتی در اقتصاد به شدت دولتی ایران به ویژه در عرصه تولید و توزیع انرژی اطمینان بخش خواهد بود یا خیر؟

درنگ در سیاست کشورهای نظیر هلند ، ژاپن و چین نشان می دهد که برای فروکاستن از شدت مصرف انرژی به بسته سیاستی جامع در برگیرنده راهکارهای چند جانبه نیاز است و دل بستن به آزادسازی قیمتها نمی تواند کافی باشد.به ویژه اینکه بخش تولید ناخالص داخلی در ایران به نسبت سایر کشورها تا اندازه زیادی وابستگی شدید به انرژی ارزان قیمت دارد و در صورت آزادسازی یک باره قیمتها با رویکرد شوک درمانی می تواند بخش واقعی اقتصاد به ویژه تولید و اشتغال را در رکود فراگیر فرو ببرد.از این رو کاهش شدت مصرف انرژی نیازمند سرمایه گذاری های کلان و در سطح ملی است.هلندی ها پس از شوک اول نفتی در دهه 1970 میلادی سیاست تازه ای را برای کاهش شدت مصرف انرژی در پیش گرفتند و در سالهای بعد آن را اصلاح و ادامه دادند.اصلی ترین رویکرد هلند ، اصلاح الگوی مصرف انرژی و امکان ذخیره آن در بخش مسکن ، حمل و نقل بود .از این رو استفاده از انرژی های تجید پذیر باد و خورشید ، اعمل سیاستهای مالیاتی تشویقی ، حمایت از سرمایه گذاری روی انرژی های غیر فسیلی و تجدیدپذیر، تولید انرژی از زباله های زیست محیطی ، و ... در اولویت قرار گرفت تا شهروندان هلندی با همراهی دولت افکار عمومی را آماده افزایش کارایی انرژی کنند و مهم این بود که دولت هلند برای این مهم سیاست توافق نامه های بلند مدت داوطلبانه را در پیش گرفت تا ضمن اجرای استانداردهای مصرف انرژی در بخشها ساختمان ، مسکن ، حمل و نقل و مصرف تجاری و به ویژه سیاست مالیات سبز بر مصرف انرژی بر چالشها فایق آید.

چین در سال 1978 با اجرای سیاستهای اصلاحات اقتصادی ابتدا قیمت انرژی را افزایش داد و نتیجه هم گرفت چرا که مردم چین به کشش قیمتی انرژی واکنش مثبت نشان دادند .البته چینی ها به این راهکار دل نبستند و مجموعه ای از راهکارها را اجرا کردند نظیر :تعیین شاخص مصرف انرژی برای کلیه شرکتها بسته به نوع فعالیت ، الزام شرکتها به انتخاب مدیر انرژی ، ایجاد دپارتمان های صرفه جویی ، صدور دستور العملهای مصرف انواع حاملهای انرژی ، اجرای برنامه های تشویقی به نفع کم مصرف ها ، تخصیص اعتبارات مالی و بانکی برای سرمایه گذاری روی صرفه جویی انرژی ، نوسازی زیربنایی ساختارهای تولید و توزیع انرژی و در نهایت آزادسازی تدریجی قیمت با اجرای قانونی با عنوان مدیریت صرفه جویی انرژی . آمارهای جهانی نشان می دهد که شاخص مصرف انرژی در چین در سال 2005 اندیک بیش از یک سوم ایران معادل 386 تن نفت خام برای ایجاد یک میلیون دلار درامد است.البته دولت چیسن برنامه بلندمدتی را در دست دارد که با حفظ نرخ رشد اقتصادی بالای 10 درصد ، شدت مصرف انرژی را کاهش دهد.

تردیدی وجود ندارد که ژاپنی ها پیشتازترین کشور در کاهش شدت مصرف انرژی با رشد اقتصادی مطلوب به شمار می روندانها در سال 2005 برای به دست آوردن یک میلیون درآمد تنها معادل 62 تن نفت خام انرژی مصرف کرده اند.توان بالا و پیشرفت خیره کننده آنها در عرصه های فن آورین این امکان را برای دولت ژاپن فراهم آورده که سیاست کاهش شدت مصرف انرژی را بر روی استفاده از انرژی های نوین و تجدید پذیر متمرکز کنند.البته دولت توکیو با اجرای سیاست و برنامه شفاف علاوه بر افزایش سهم انرژی های تجدید پذیر ، نسبت به افزایش راندمان تولید برق ، اصلاح سیستم سوخت رسانی و توزیع انرژی ، به کارگیری تکنولوژی وسایط نقلیه عمومی برای کاهش مصرف بنزین ، ساخت خوردوهای با سوخت کمتر با قطعات داخلی سبک تر تلاش می کند تنا شاخص مصرف انرژی را در تولید ناخالص داخلی بازهم کاهش دهد تا گذشته از بهبود مصرف داخلی ، توان رقابتی اش را در بازارهای جهانی تقویت کند.

دستور کافی نیست

ایران همانند سیار کشورهای دارای منابع نفت و گاز با شدت مصرف بالا مواجه است و پرسش این است که دولت و مجلس برای یافتن راه نجات چه برنامه ای تدوین و به اجرا می گذارند؟ آیا آزادسازی قیمتها راه نجات است یا اصلاح ساختارها و تغییر قوانین و مقررات ضرورت و اولویت اصلی است؟ اصلاح نظام مصرف انرژی با تعدد مراکز تصمیم گیرنده ، پراکندگی مسوولیت ها ، وجود قوانین و مقررات متناظر و متناقض با یکدیگر چگونه میسر است؟ اوج دغدغه اینجاست که دوبت و مجلس نسبت به ضرورت اجتناب ناپذیر کاهش شدت مصرف انرژی روی به صدور دستور با اتکای بر قدرت آمرانه آورند.اصلاح ساختار تولید ، توزیع و مصرف انرژی بیشتر نیازمند قانون مدیریت انرژی ، تهیه اطلس جامع انرژی متناسب با شرایط جغرافیای کشور و فعالیتهای مختلف اقتصادی ، تدوین الگوی واقع بینانه و استاندارد های لازم جهت مصارف گوناگون ، مدیریت فرابخشی ، ضمانت های اجرایی و البته مهم تر از همه سرمایه گذاری های دولتی و خصوصی است.از این رو آزادسازی تدریجی قیمتها در یک برنامه 5 تا 10 ساله متناسب با قدرت خرید مردم و توان رقابتی بخشهای تولیدی کشور و واکاوی عوامل اتلاف انرژی در بخش های تولید ، توزیع و مصرف ضروری است .به نظر می رسد آزادسازی قیمتها درصورتی می تواند منجر به کاهش شدت مصرف انرژی شود که بازار انرژی ایران آزاد و رقابتی باشد و مردم نسبت به کشش قیمتی واکنش مثبت نشان دهند.پیشنهاد می شود دولت و مجلس ورای از اقدامات پراکنده تدبیر کنند راه نجات چیست و با رویکرد سرمایه گذاری بر روی اصلاح نظام انرژی و اتخاذ مجموعه همگن از راهکارهای تشیوقی و تنبیهی نسبت به تدوین و تصویب و اجرای قانون مدیریت انرژی همت گمارند.شدت مصرف انرژی در ایران بالاست.این را نباید دستکم گرفت.

نشریه پنجره ایرانیان، سال پنجم ، شماره 52 ، بهمن ماه 1390