نمای ساختمان؛ مد پرستی یا زیبایی شناسی

نمای مطلوب برای ساختمان‌ها، نمایی است که وظایفش را به خوبی انجام دهد و از نظر اقتصادی هم توجیه‌پذیر باشد. یعنی اگر در کوتاه مدت هم به نظر گران می‌رسد، در بلندمدت چنان صرفه‌هایی ایجاد کند که به نظر ارزنده بیاید.دکتر مهدی حجت، عضو هیئت علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، در مورد ویژگی‌های یک طراحی مطلوب برای نمای ساختمان‌ها گفت: یک نما، وقتی مطلوب است که دو ویژگی داشته باشد؛ اول این که وظایفش را به خوبی انجام دهد؛ یعنی وظیفة حفاظت در مقابل باد، باران، گرما و سرما و وظیفه فراهم کردن خشنودی، احساس رفاه و آرامش صاحبانش را؛ آن هم به درستی؛ همچنین باید امکان مبادلة فضاهای درونی و بیرونی، به بهترین وجه تامین شود. دوم این که نما باید از نظر اقتصادی توجیه پذیر باشد؛ یعنی باید نوع تکنولوژی که برمی‌گزینیم و میزان سرمایه‌گذاری که صورت می گیرد، اگر هم در کوتاه‌مدت به نظر گران می‌رسد، در بلندمدت چنان صرفه‌هایی ایجاد کند که به نظر ارزنده بیاید.

ویژگی‌های یک طراحی مطلوب

عضو هیئت داوران مسابقه طراحی نمای برج‌های هزاره سوم در مورد این مسابقه معماری نیز گفت:اصولاً خیلی عجیب است که طراحی نمای یک ساختمان جدا از طراحی و معماری ساختمان اتفاق بیافتد. اما حالا که در مورد برج واقع در اتوبان همت، این اتفاق افتاده است ـ که یک سازه بنا شده و قرار است برای عملکردی، طراحی نما صورت بگیرد ـ بهتر است تمام سعی‌مان را بکنیم که حاصل کار، نمای مطلوبی باشد.

به گفتة دکتر حجت، نکته‌ای که در مورد این بنای به خصوص مطرح است این است که بتواند وظیفه شهری خودش را هم انجام بدهد. چون مقیاس و محل قرارگیری‌ این برج به نحوی است که با سطح شهر و اطرافش در مقیاس وسیع گفت و گو دارد. در حالی که این بنا عملاً از محل‌های دسترسی‌اش یعنی خیابان‌هایی که در همکف هستند، دید زیادی ندارد؛ اما از نواحی مختلفی در سطح شهر و حتی از شمیرانات قابل مشاهده است. بنابراین این بنا یکی از اندام‌های شهری محسوب می شود و باید بتواند متناسب با فضای کلی فرهنگی شهر تهران عمل کند.

استاد معماری دانشگاه تهران، در اینباره، تأکید کرد که: باید طرح نمای برج، به صورتی باشد که تعلقش به تهران و معماری ایران تا حدودی روشن باشد و وقتی کسی بنا را می‌بیند تا حدودی بتواند متوجه شود این بنا به یک شهر یا کشور شرقی و اسلامی تعلق دارد. البته منظور این نیست که با بزک کردن و به کار گرفتن یک سری المان‌های مصنوعی این کار را بکنیم، باید راه درستش را پیدا کنیم.

برج سازی مد شده است

اما مدیر عامل مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران به برج‌سازان توصیه کرد که برج نسازند! او گفت: برج‌سازی مد شده و دلیلش هم این است که جریان سرمایه، مسیر اندیشمندانه‌ا‌ی ندارد و سرمایه‌ها ناگزیر، در ساختمان‌سازی بروز می‌کنند.مهندس حمیدرضا سپهری با تأکید بر این که در حال حاضر مقررات و ضوابط خاصی برای نمای ساختمان‌ها نداریم، گفت: البته شهرداری تلاش می‌کند که یک سری قوانین و مقررات ایجاد کند اما قوانین و مقررات نباید کمی باشند. مثلاً این درست نیست که بگوییم اگر نما قوس پنجوهفت داشته باشد، اسلامی ایرانی است و در غیر این صورت، اسلامی ایرانی نیست! الان وقتی می‌روید دستور نقشه بگیرید، کتابچه راهنما را که نگاه کنید، فقط ضابطه‌‌های کمی نوشته شده‌اند. در حالی که ضابطه‌هایی که ساختمان را دارای کیفیت می‌کنند، ضابطه‌های کیفی هستند.به گفتة سپهری، این روزها به اشتباه، تهران را الگوی شهرهای ایران می‌دانند و این باعث شده که وقتی ساختمانی در تهران ساخته می شود، در شهرهایی که هیچ سنخیتی با تهران ندارند، ساختمان‌هایی درست مانند بنای ساخته شده در تهران، ساخته می شود و چون الگوبرداری‌شان کمی بوده و نه کیفی، بنابراین ساختمان کیفیت لازم را نخواهد داشت.او همچنین گفت:در دوران معاصر معماری‌هایمان یکسان و شهرهایمان شبیه به هم شده‌اند. یعنی اگر اسلایدی داشته باشید که در آن عنصر خاصی که می‌شناسید، نباشد، نمی‌توانید بگویید این نیویورک است یا شیکاگو یا سن فرانسیسکو یا لندن! من عکس‌‎هایی از تهران را به همکلاسی‌هایم در آمریکا نشان دادم. یکیشان که معماری اهل قاهره بود، گفت اینجا شبیه قاهره است. پس چیزی که معماری‌ها را از هم متمایز می‌کند، رموز کیفی کار ماست.سپهری معتقد است که یکی از مشکلات معماری امروز ما، جریان مدسازی است. در حالی که مد، فقط در کوتاه مدت جواب می‌دهد. او تاکید می‌کند: همان‌طور که مد لباس زود به زود عوض می شود، اگر معماری‌مان را هم تابع مد کنیم، آن وقت با مصالح ماندگاری که می‌توانند 100 سال یا بیشتر دوام بیاورند، مثل لباس و پارچه رفتار کرده‌ایم و خانه‌هایمان زود کلنگی می‌شوند. الان خانه‌های سی سالة تهران دارند کلنگی می‌شوند. منظور از کلنگی هم این است که زمین‌شان آن‌قدر ارزش پدا کرده که بافایدهتر است، ساختمان را خراب کنند و چند طبقه بسازند. اما چرا اصلاً باید چند طبقه بسازند؟! چه ضرورتی دارد؟ این ساخت و سازها، ضرورت‌های زندگی‌شناسانه و مهندسی ندارند. ضرورت‌های سوداگرانه مطرح است. برای همین است که می‌بینیم خیلی خانه ساخته شده ولی چراغ‌هایشان خاموش است.مهندس حمیدرضا سپهری گفت: جالب است که سردمداران این مدسازی، خودشان در امورشان اندیشمندند. یعنی این ولوله را نه در توکیو می‌بینیم نه در آمریکا اما معلوم نیست چرا ما این طوری هستیم. به نظرم باید جلوی مدسازی در معماری را بگیریم. باید کیفی‌سازی و نمونه‌سازی رایج شود.

مردم به دنبال زیبایی هستند

خیلی‌ها می‌گویند نمی شود ضوابط مشخصی را در رابطه با طرح نمای ساختمان‌ها به مردم ابلاغ و مردم را ملزم به رعایت آن طرح نمود. ولی من معتقدم اگر نما را با سلیقة مردم هماهنگ کنیم، مطمئناً می‌توانیم برایش ضابطه ایجاد کنیم.مدیر کل معماری و ساختمان حوزه معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران گفت: حدود 20 سال است که بحث نما و سیمای شهری کلان شهر تهران در ارگان‌های دولتی و مجامع علمی، مطرح است. از طرفی، بر اساس ماده 169 برنامه 5 ساله، وزارت راه و شهرسازی موظف شده که اصول و ضوابط مربوط به نما را تدوین کرده و برای اجرا به شهرداری‌ها ابلاغ نماید. اداره کل معماری و توسعه شهرسازی تهران هم اقدام به تدوین دستورالعمل‌هایی در خصوص بحث نما کرده است.

او ادامه داد: یکی از این موارد، دستورالعمل بناهای شاخص است که در سال 1387 به همة مناطق 22 گانه ابلاغ شد. در این بخشنامه ذکر شده است که برای بناهای 12طبقه یا بیش از 20 هزار مترمربع متراژ، برای تصویب نمای نهایی، باید به معاونت معماری و شهرسازی مراجعه شود و طرح‌ها توسط هیئت داورانی که در این اداره کل تشکیل می شود، تصویب شوند. اما نمی‌شد که تصمیم‌گیری در مورد بنای شاخصی مثل برج هزارة سوم فقط در مجموعهای مثل اداره کل شهرسازی مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین یکی از کارهایی که به نظر اداره کل معماری و شهرسازی رسید، این بود که با کارفرما صحبت کند تا طراحی این برج را به مسابقه بگذارند.

کریمیان اقبال در پاسخ به این سوال که آیا باید برای طراحی نمای ساختمان‌ها ضوابط خاصی وجود داشته باشد، گفت: خیلی‌ها می‌گویند نمی شود ضوابط را به صورت یک امر ثابت به مردم ابلاغ کنید و مردم ملزم به رعایت‌شان باشند. ولی من معتقدم اگر نما را با سلیقة مردم هماهنگ کنیم، مطمئناً می‌توانیم برایش ضابطه ایجاد کنیم. تجربیات ما در اصفهان یا منطقه 22 تهران نشان می‌دهند که مردم ما به دنبال زیبایی هستند. پس باید ضوابط را متناسب با اصول معماری ایرانی اسلامی و سلیقه مردم طراحی کنیم که این گام را اکنون در اداره کل معماری و ساختمان برداشته‌ایم. یعنی سعی کرده‌ایم به مردم بگوییم که به نما فکر کنند. به مالکین بگوییم، ما کمک می‌کنیم که به نمای‌تان فکر کنید.به گفته‌ی این مسئول شهری، ویژگی معماری هزارة سوم این است که همة محاسن معماری گذشتة ما را در بر دارد ولی به زبان امروز با مخاطبانش ارتباط برقرار ‌کند. نباید از معماری هزارة سوم در دیگر کشورها تقلید کرد. می‌توانیم مصالح، ترکیب و طراحی جدیدی استفاده کنیم و حتی با تعریف مبانی جدید کار کنیم. باید این ویژگی‌ها را کنار هم بگذاریم و معماری جدیدی را خلق کنیم.

مهندس جواد کریمیان اقبال در ادامه، خاطر نشان کرد: ابتدا که پروژه‌ی برج‌ هزاره سوم آمده بود، بحث این بود که یک گروه معماری، نما را طراحی کنند و هیئت داوران هم بررسی کنند. اما اکنون، از آنجایی که این پروژه، یک کار ملی است، می‌توانیم یک سری ضوابط و مقررات را از درون این ویژگی‌ها استخراج کنیم. این ضوابط و مقررات می‌توانند به عنوان ضوابطی برای پروژه‌ها و نماهای خاص مطرح شوند. این پروژه می‌تواند یک سری مصالح جدید، ایده‌های خاص و حتی مبانی خاصی را در بحث معماری مطرح کند. به عبارتی، تاثیرگذاری این پروژه فرامنطقه‌ای است و می‌تواند در سطح کلان شهر یا حتی کلان‌شهرهای دیگر، تاثیرگذار باشد. البته به شرط این که خوب طراحی شود، مسابقه خوب برگزار شود و خوب هم قضاوت شود. یعنی قضاوت براساس ویژگی‌های معماری ایرانی و اسلامی و ویزگی‌های شهر تهران باشد. در این صورت مردم هم تشویق می‌شوند که نماهایشان را به قضاوت بگذارند.

نشریه پنجره ایرانیان، سال پنجم ، شماره 53 ، اسفندماه 1390

منبع: http://tmts.icae.ir