ساختمان‌های ایران؛ عمر کم و مقاومت پایین

اشاره: برگزاری نمایشگاه بین­المللی ساختمان فرصتی فراهم آورد تا باردیگر مساله پیری زودهنگام ساختمان­های ایران سوژه روز شود. انتقادها از پایین بودن عمر و مقاومت ساختمان­ها در حالی چاشنی متن و حاشیه ضیافت فعالان صنعت ساختمان بود که به گزارش خبرنگار پنجره ایرانیان در این نمایشگاه، دستاوردها و توانمندی­های صنعت ساختمان ایران در رقابت با شرکتهای خارجی حاضر در نمایشگاه در معرض رقابت قرار گرفت. گذشته از غیبت معنادار وزیر راه و شهرسازی ایران در این نمایشگاه و البته حضور نیافتن وزیر کار و تعاون به عنوان متولیان اصلی این رویداد مهم، باید گفت که جوان­سازی و مقاوم­سازی ساختمانهای ایران راهی است دراز و ناهموار. با وجود مقررات سفت و سخت و تمهیدات اندیشیده از سوی مسوولان برای ایمن­سازی و افزایش طول عمر ساختمان­های کشور، پرواضح است که وقوع زلزله اخیر در استان آذربایجان شرقی یک ماه قبل از برگزاری نمایشگاه بین­المللی صنعت ساختمان ایران باردیگر نگاه ها را به سمت ضرورت جدی گرفتن بحث کیفیت ساختمان معطوف کرد. آنچه می­خوانید گزارش ویژه خبرنگار نشریه پنجره ایرانیان است از یکی از چالش­برانگیزترین و مهمترین دغدغه این روزها و سال­های صنعت ساختمان ایران.

80 درصد از مناطق مسکونی در خطر زلزله

رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور تاکید کرد: ‌80 درصد از مناطق مسکونی کشور در خطر زلزله قرار دارند. مهدی هاشمی در نشستی خبری اظهار کرد: برخی از دستگاه‌های مسوول به وظایف قانونی خود در موضوع پیشگیری از عوارض ناشی از حوادث طبیعی عمل نکردند و شاید قانون تصویب شده برای مدیریت بحران کشور به طور جدی پیگیری نشده بنابراین بخشی از وظایف دستگاه‌ها عملکرد مناسبی را نشان نمی‌دهد. وی با بیان این‌که امسال سال ارزیابی قانون مدیریت بحران است، گفت: در بودجه‌های پیش بینی شده دو تا سه درصد برای سوانح طبیعی همچون زلزله مطرح شده‌است نباید این میزان را در اولویت‌های آخر قرار داد و فقط در شرایطی از آن برای پیشگیری از بحران‌های طبیعی استفاده کرد که صد درصد بودجه تامین شده باشد. هاشمی با اشاره به نقش مهم تلاش واحدهای نظارتی و پیگیری مسائل مربوط به ساخت و سازها گفت: طی تفاهم نامه امضا شده به دنبال آن هستیم تا بیمه ساختمان را در آینده نزدیک اجباری کنیم. رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور درباره وضعیت ایمنی مسکن مهر اظهار کرد: بیش از 85 درصد ساختمان‌های مسکن مهر برابر با استانداردها و شرایط مورد تایید احداث شده‌است بخشی که دچار مشکل است نیز در مورد مسائلی چون مکانیابی و اعطای خدمات زیربنایی بوده‌است. وی همچنین اظهار کرد: از مهر ماه سال گذشته هیچ ساختمان مسکن مهری نداریم که تحت نظارت سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور قرار نداشته باشد. در حوزه مسکن مهر پیش‌تر مواردی بود که بدون نظارت ما انجام می‌شد. هاشمی به شناسنامه فنی و ملکی ساختمان در کشور نیز اشاره و اظهار کرد: در حال حاضر در 16 استان کشور شناسنامه فنی و ملکی ساختمانی که پیش از این وجود داشت اما مشکلات آن باید برطرف می‌شد رایج شد و به مرور به تعداد استان‌های صادرکننده این شناسنامه افزوده می‌شود و انتظار پیگیری آن از هیات مدیره‌های استانی سازمان نظام مهندسی می‌رود.

دفاع از صنعتی­سازی و مسکن مهر

رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور گفت: تاکنون در صنعتی سازی مسکن و پروژه مسکن مهر رشد قابل توجهی در زمینه نظارت‌ها داشته‌ایم توافق شده‌است نه تنها پروژه مسکن مهر به طور کامل تحت پوشش سازمان نظام مهندسی ساختمان قراربگیرد بلکه پروژه‌های عمرانی دولتی نیز در بخش استانی تحت نظارت خود قرار می‌دهیم. این موضوع در اکثر استان‌ها عملیاتی شده و روند خوبی به نظارت بر پروژه‌های عمرانی بخشیده‌است. وی به بازدید از مناطق زلزله‌زده آذربیاجان اشاره و اظهار کرد:‌ بیش از 20 هزار واحد مسکونی ارزیابی خسارت شد و خسارات وارد شده تعیین شد تا برای تعمیرات نوسازی و بازسازی ساختمان‌های آسیب دیده برنامه ریزی شود. وی با بیان این‌که آن‌هایی که در ساخت و ساز در مناطق زلزله‌زده حداقل اصول فنی را رعایت کرده بودند کمترین آسیب را دیدند اظهار کرد: صنعتی سازی در مناطق زلزله‌زده حذف نشده‌است و در حال اجراست ساخت وسازها در مناطق زلزله‌زده استاندارد است و سعی شده‌است با فن‌آوری‌های نوین توسط بنیاد مسکن انجام شود. وی تاکید کرد:‌ صنعتی سازی و نیز استانداردسازی در بازسازی مناطق زلزله‌زده رعایت می‌شود این موضوع مورد تایید و تاکید بنیاد مسکن و وزارت راه و شهرسازی است.

هاشمی در مورد این که آیا ساختمان‌های در دست بازسازی در مناطق زلزله‌زده در زمان اعلام شده به ساکنان مناطق تحویل داده می‌شود گفت:‌ به عنوان نماینده‌ عضو کمیسیون عمران مجلس می‌گویم که اعضای این کمیسیون نگرانی خود را از عدم اجرای به موقع تعهدات بازسازی اعلام کرده‌اند زیرا مجریان از طرح زمان بندی عقب هستند و امیدواریم اقدامات جبرانی انجام شود. رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در مورد عمر ساختمان‌ها در کشور به ویژه تهران گفت: اگر ساختمان‌ها به صورت استانداردهای روز ساخته شوند باید حداقل 50 سال عمر کرده و در برابر زلزله شش ریشتری مقاوم باشند اما در حال حاضر برخی مصالح ما هنوز استاندارد نیست. آنچه ما بر ساخت آنها نظارت می‌کنیم باید این حداقل‌ها را دارا باشد. وی با بیان این‌که سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور تنها ناظر است و نه ضابط برخورد با موضوعات و تخلفات گفت: ما تخلفی را گزارش می‌کنیم ولی به هر دلیل برخورد با تخلف مشمول مرور زمان می‌شود و یا برای کسب درآمد جریمه دریافت می‌شود و یا نیرو برای رسیدگی ندارند و یا ضعف قانونی در برخورد دیده می‌شود. وی با بیان این‌که در تهران هنوز شناسنامه فنی و ملکی ساختمان عملی نشده‌است و این تخلف است و خیلی‌ها مقصر این امر هستند، گفت: اعطای پایان کار بدون شناسنامه تخلف است. ما می‌پذیریم که کوتاهی‌هایی از سوی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در این مورد انجام می‌شود اما در این زمینه شش ماه قبل شکایاتی را از شهرداری به دستگاه قضایی در مورد تخلفات انجام شده دادیم اما از نتایج آن مطلع نیستم.

امضا فروشی مهندسان ساختمان!

هاشمی با اشاره به امضا فروشی مهندسین ساختمان گفت: دو درصد از فعالیت ناظران شامل تخلفات است البته ما حتی یک مورد را نیز قبول نداریم از اوایل سال گذشته به طور جدی‌تر شورای انتظامی و هیات مدیره استان‌ها با این موضوع برخورد کردند به طوری که از مهر ماه سال 90 تا خرداد 91 پروانه اشتغال 70 مورد ابطال شد. ضمن این که 662 مورد آرای قطعی در 9 ماهه گذشته برای تخلفات صادر شد. وی گفت: ایمن سازی و مقاوم سازی و نیز نوسازی بافت‌های فرسوده همیشه از دغدغه‌های ماست. نظام مهندسی استان تهران پس از تلاش‌ها بسیار تفاهمی با شهرداری تهران حدود یک ماه پیش در مورد خدمات ماده 33 که نظارت بر ساخت و ساز است داشت که این کار در ساختمان‌های با متراژ سه هزار متر به بالا به صورت آزمایشی مجددا شروع شده‌است. وی خاطرنشان کرد: در بحث بازسازی و مقاوم سازی در پایین‌ترین حد ممکن در سطح کشور اقدام می‌شود و خواهش من از مسئولین آن است که تلاش کنیم از تجربیات دیگران استفاده کنیم ضمن این که از دولت و دیگر مسوولان در خواست دارم اقدام جدی‌تری نسبت به این موضوع داشته باشند و تسهیلات رابا نرخ پایین‌تر برای ترغیب مردم بر بافت‌های فرسوده در نظر بگیرند.

شهرداری‌ها صدور شناسنامه فنی را جدی نمی گیرند

رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور گفت: در خصوص عدم رعایت ماده 33 نظام مهندسی با محوریت صدور شناسنامه فنی و ملکی ساختمان، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران از شهرداری تهران شکایت کرده‌است.سیدمهدی هاشمی در جمع خبرنگاران با بیان اینکه این شکایت شش ماه قبل در مراجع قانونی مطرح شده‌است، افزود: در این شکایت موارد تخلف مطرح شده اما تاکنون از نتیجه آن هنوز مطلع نیستیم.براساس این گزارش، شناسنامه فنی و ملکی ساختمان سندی است که حاوی اطلاعات فنی و ملکی ساختمان بوده و توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان صادر می‌شود که براساس آن چگونگی رعایت مقررات ملی ساختمان و ضوابط شهرسازی باید در شناسنامه فنی و ملکی ساختمان قید شود.

شهرداری‌ها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان در مورد ساختمان‌هایی که پس از ابلاغ آیین نامه اجرایی ماده 33 قانون نظام مهندسی، برای آنها پروانه ساختمان صادر می‌کنند، در زمان خاتمه کار و تقاضای پایان کار، موظف هستند شناسنامه فنی و ملکی ساختمان را از متقاضی مطالبه و گواهی پایان کار را بر اساس آن صادر کنند.هاشمی سپس با تاکید براینکه در خصوص صدور شناسنامه فنی و ملکی ساختمان عمل نشده‌است، گفت: این بی توجهی به شناسنامه فنی و ملکی ساختمان تخلف است و طبق قانون سازمان‌ها و مراجع متولی باید به این شناسنامه اهتمام داشته باشند.رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور با بیان اینکه این سازمان عامل اجرایی ندارد، اظهار داشت: اگرچه ناظران سازمان تخلفات را گزارش می‌دهند اما برخوردی با آن نمی شود.

وی اضافه کرد: موضوع ایمن سازی ساختمان‌ها که با جان انسان‌ها ارتباط دارد، متاسفانه هنوز به طور جدی مورد توجه قرار نمی گیرد بنابراین باید شرایطی در کشور ایجاد شود تا ساخت ساختمان با داشتن شناسنامه فنی و ملکی به یک فرهنگ تبدیل شود.هاشمی سپس مسئله ایمن سازی، مقاوم سازی و نوسازی بافت‌های فرسوده را از جمله نگرانی‌های سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور دانست و گفت: از حدود یک ماه قبل خدمات ماده 33 نظام مهندسی که شامل نظارت برساخت و ساز است، به صورت آزمایشی شروع شده‌است. ابتدا این اقدام در مورد ساختمان‌های بلندمرتبه و با متراژهای بیش از سه هزار مترمربع انجام می‌شود و سپس در مورد سایر ساختمان‌های مسکونی به مورد اجرا گذاشته می‌شود.

قانون اجرا نمی­شود

وی افزود: در مورد نوسازی نگرانی سازمان نظام مهندسی ساختمان کمتر است اما در بحث بازسازی و مقاوم سازی و ایمن سازی در پایین‌ترین سطح خود در کشور و به خصوص شهر تهران قرار دارد.رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در ادامه از دولت و تمامی دست اندرکاران و متولیان خواست که اهتمام جدی‌تری نسبت به موضوع ایمن سازی داشته باشند و تسهیلات با نرخ مناسب‌تری ارایه کنند تا مردم تشویق و ترغیب شوند تا مقاوم سازی در بحث نوسازی و بازسازی را انجام دهند.وی سپس در باره عمرساختمان‌های احداثی در کشور گفت: اگر ساختمان استاندارد باشد و براساس استانداردهای روز کشور ساخته شود باید بیش از 50 سال عمر کند ، اما متاسفانه اکنون چنین نیست.‌هاشمی ادامه داد: سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور یک دستگاه ناظر است اما دستگاه اجرایی و ضابط اجرایی به شمار نمی آید و چنانچه امروز تخلفی توسط سازمان نظام مهندسی گزارش می‌شود با آن برخورد نمی شود و مشمول مرور زمان می‌شود.وی اضافه کرد: در بسیاری از مواردی که گزارش می‌شود، محکومی وجود ندارد و فرد یا مجموعه ای مورد بازخواست و جریمه واقع نمی شود که این نشان می‌دهد در برخی از موارد خلاء قانونی داریم.رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور افزود: هم اکنون ساختمان غیراستاندارد عرضه و خریداری می‌شود که این امر نشان دهنده آن است که قانون به درستی اجرا نمی شود.

عمر ساختمان­های ایران؛ یک چهارم استاندارد جهانی

اما بشنوید ازسخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی که اظهار کرد: استاندارد عمر مفید ساختمان در جهان 100 سال است، اما در ایران به علت استفاده نکردن از مصالح استاندارد، عمر مفید ساختمان‌ها به بیش از 25 سال هم نمی رسد. مهرداد بائوج لاهوتی افزود: مجلس شورای اسلامی با قانون گذاری‌های مناسب توانسته است، تحولات بزرگی در بخش صنعت مسکن و ساختمان کشور به وجود آورد.وی با بیان این که، سالانه 200 هزار واحد مسکونی در کشور مقاوم سازی می‌شود، افزود: اجرای مسکن مهر، طرح مناسب و مفیدی است، اما این طرح به تنهائی پاسخگوی تقاضای مسکن کشور نیست.سخنگوی کمیسیون عمران مجلس با بیان این که، انبوه سازان ایرانی با اجرای طرح مسکن مهر، نشان دادند که از توانائی بالایی برخوردار هستند، افزود: با مقاوم سازی و استفاده از مصالح استاندارد و با کیفیت، می‌توان خسارت ناشی از بحران‌هایی مثل زلزله را به شدت کاهش داد.وی با اشاره به این که، هنوز مصوبات بخش مسکن مجلس به خوبی در جامعه اجرائی نشده‌است، اضافه کرد: هر چند در صنعت ساختمانی کشور روند بکارگیری فناوری‌های جدید افزایش یافته و در حوزه تحقیقات مسکن نیز گام‌های موثری برداشته شده‌است، اما در زلزله آذربایجان مشخص شد ساخت و ساز بخش مسکن کشور نیازمند توجه بیشتری است.

سخنگویی کمیسیون عمران مجلس گفت: ارتقای کیفیت مصالح ساختمانی و صنعتی سازی ساختمان‌ها، بدون شک موجب افزایش عمر مفید ساختمان‌ها در شهرها و روستاها در برابر زلزله خواهد شد.وی افزود: شهرداری‌ها یکی از سازمان‌هایی هستند که در اجرای شدن قوانین ساخت و ساز از جایگاه ویژه ای برخوردارند، لذا باید بر ساخت و سازها نظارت و دقت بیشتری مبذول دارند.وی تصریح کرد: شهرداری‌ها می‌توانند به هنگام صدور پروانه ساخت و ساز، مصالح استاندارد را نیز به مالکان و سازندگان ساختمانی معرفی کرده تا آنان با آگاهی بیشتری کالا و مصالح مورد نیاز خود را انتخاب و خریداری کنند.سخنگویی کمیسیون عمران مجلس با بیان این که، رسانه‌های جمعی بویژه صدا و سیما در آگاهی بخشی و اطلاع رسانی برای استفاده از مصالح استاندارد نقش مهمی دارند، افزود: شهروندان باید بدانند که افزایش مقاومت در ساخت و ساز، آنان را در برابر حوادثی چون زلزله و سیل حراست خواهد کرد.لاهوتی گفت: با اجرای شدن مقررات و قوانین ساخت و ساز، از اتلاف هزینه‌ها و سرمایه‌های بخش صنعت ساختمتان کاسته خواهد شد.

مشکل از مصالح با کیفیت پایین است

رییس پژوهشکده بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت: فرهنگ نامناسب ساخت و ساز و استفاده برخی از سازندگان از مصالح ساختمانی با کیفیت پایین، از مشکلات عمده در مقاوم سازی ساختمان‌ها به شمار می‌آید.عباسعلی تسنیمی باتاکید براینکه وزارت راه و شهرسازی اقدام‌های بسیار خوبی برای مقاوم سازی و بهسازی ساختمان‌ها انجام داده‌است،افزود: این اقدامات هنوز قانع کننده نیست و باید فعالیت‌های بیشتری صورت گیرد.وی با بیان اینکه در جهت مقاوم سازی و بهسازی باید استانداردهای زیادی در تدوین به کار گرفت، اظهار داشت: به جز ساختمان‌های تاریخی که میراث فرهنگی کشور محسوب می‌شوند و از اهمیت خاصی برخوردار هستند، مابقی ساختمانی‌های قدیمی ارزش بهسازی ندارند.

تسنیمی با اشاره به اینکه وضعیت اقتصادی برخی افراد نیز اجازه تخریب و دوباره سازی را به آنها نمی دهد، گفت: در این صورت موضوع بهسازی نسبی یا بهبود رفتار لرزه ای مطرح می‌شود که برای کمک مالی به این افراد دستورالعملی نیز توسط وزارت راه و شهرسازی تهیه شده‌است.رییس پژوهشکده بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در خصوص تاثیر فناوری‌های نوین در مقاوم سازی ساختمان‌ها اظهار داشت: باید از فناوری‌های نوین برای بالا بردن سرعت ساخت و ساز به ویژه در انبوه سازی، کنترل کیفیت و پایین آوردن هزینه ساخت، بهره گرفت.وی یکی از راه‌های پایدارکردن ساختمان‌ها در برابر زلزله را استفاده از عناصر سبک عنوان کرد و گفت: چون نیروی ناشی از زلزله متناسب با جرم ساختمان است، عناصر سبک موجب کاهش این نیرو به ساختمان خواهد شد.او سپس استفاده از بتن‌های سبک ، اجزای غیرسازه ای سبک، آجر‌های متخلخل را برای سبک سازی ساختمان‌ها مفید دانست.

مقاومت 50 درصد ساختمان‌‌ها در برابر زلزله

رئیس مرکز تحقیقات راه و شهرسازی گفت: 50 تا ۶۰ درصد از ساختمان‌های کشور از مقاومت لازم در برابر زلزله برخوردار نیستند، بنابراین به میزان 50 تا 60 درصد نیازمند مقاوم‌سازی هستند.سیدمحمود فاطمی عقدا با بیان اینکه ساختمان‌های مسکونی و معمولی باید طوری در مقابل بارهای جانبی زلزله طراحی شوند که فرونریزند، افزود: باید به سوی استفاده از دانش نوین بهره‌مندی از مصالح استاندارد و مقاوم در صنعت ساختمان گام برداریم.وی با اشاره به اینکه نام بردن از ساختمان ضدزلزله مفهومی اشتباه است، تأکید کرد: ساختمان‌های مسکونی باید به گونه‌ای طراحی شوند که در زمان زلزله فرونریزند. ساختمانی که سطح عملکردی مناسبی داشته باشد می‌تواند بر اثر وارد شدن نیروهای جانبی زلزله به هیچ وجه فرونریزد.فاطمی عقدا خاطرنشان کرد: ساختمان‌هایی که با زلزله سازگار باشند در زمان وقوع زلزله، می‌‌توانند حرکت و رفتار مناسب را با دامنه حرکت زمین از خود نشان داده و تخریب نشوند.رئیس مرکز تحقیقات راه و شهرسازی گفت: شکل و فرم ساختمان یک عامل بسیار مهم در زمان وقوع زلزله است که باید آن را مدنظر قرار داد تا ساختمان‌ها در مقابل نیروهای جانبی زلزله مقاومت لازم را از خود نشان دهند

مقاوم‌سازی 10 درصد بافت‌های فرسوده

عضو کمیسیون عمران مجلس با بیان اینکه کمتر از 10 درصد بافت‌های فرسوده کشور مقاوم سازی شده گفت: دولت طبق قانون مکلف است طی 10 سال بافت‌های فرسوده کشور را مقاوم‌سازی کند. منصور آرامی اظهار داشت: این صنعت به لحاظ کیفی اهمیت ویژه‌ای برای کشورها داشته و نقش مهمی در جهت ایجاد اشتغال ایفا می‌کند که امروز نیاز کشور ما نیز تلقی می‌شود.وی ادامه داد: کالاها و محصولاتی که عرضه شده مطابق با نیازها و شرایط آب و هوایی نقاط مختلف کشور است.

عضو کمیسیون عمران مجلس نهم با بیان اینکه کیفیت محصولات عرضه‌شده در سطح خوبی قرار دارد، گفت: این نمایشگاه محلی برای تعامل تصمیم‌گیران، تصمیم‌سازان و برنامه‌ریزان است که با رفع نیازها، هزینه‌ها اجرایی ساخت و ساز را کاهش می‌دهند.آرامی در پاسخ به این سؤال که نقش دولت و قوانین در ایجاد ساختمان‌های ضد زلزله در کشور چیست، تصریح کرد: کشور ایران روی نوار زلزله‌خیز دنیا قرار دارد و بافت‌های فرسوده در شهرها و روستاها وسعت زیادی دارد که تاکنون مشکلات زیادی ایجاد کرده‌است.وی با بیان اینکه تاریخ نشان داده که هر 10 سال یک زلزله بزرگ در کشور رخ می‌دهد، تصریح کرد: دولت در برنامه چهارم و پنجم و نیز قوانین سالانه موظف است که بافت‌های فرسوده را طی 10 سال مقاوم‌سازی کند که می‌طلبد مجلس و دولت اهتمام جدی برای تحقق آن داشته باشند.عضو کمیسیون عمران مجلس با اشاره به اینکه کمتر از 10 درصد بافت‌های فرسوده مقاوم‌سازی شده‌است، عنوان کرد: علاوه بر این، برخی بافت‌های حاشیه شهر بدون رعایت استانداردها ساخته می‌شود که خود عامل خطر است.وی تأکید کرد: رسیدگی به بافت‌های فرسوده نیاز به تسهیلات و فعالیت همه‌جانبه شهرداران و بنیاد مسکن و مردم دارد.

نوشته شده توسط رضا کربلایی

نشریه پنجره ایرانیان، سال پنجم ، شماره 60 ، مهرماه 1391