جشم انداز بازار انرژی جهان در 20 سال آینده

اشاره: تقاضای روزافزون انرژی در یک دهه گذشته باعث ایجاد بازراهای محدودتری شد که در آن صرفا توقف ساده عرضه انرژی به دلیل تغییرات جوی یا تحولات ژئوپلتیک باعث افزایش شدید قیمت‌ها می‌شود. حتی قبل از بروز بحران مالی و رکود اقتصاد جهانی، بازارهای انرژی دستخوش تغییر و تحول بودند. اکنون نیز محدودیت‌های زیرساختی و فنی خطرات ژئوپلتیک و سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد و این امر نوسان قیمت و ترسیم تصویر پیچیده‌ای از مقررات زیست محیطی درباره استفاده از سوخت‌های فسیلی را به همراه دارد. درهمین حال ظهور بازیگران جدید که در بخش انرژی و شرایط ژئوپلوتیک نفوذ دارند، نشان دهنده تهدیدهای تازه‌ای علیه نفوذ آمریکا در بازار جهانی انرژی است. چگونه؟

در دهه‌های آینده جمعیت جهان از شش میلیارد به 9 میلیارد نفر خواهد رسید. وقتی جمعیت افزایش پیدا می‌کند رشد اقتصادی و استانداردهای زندگی در مناطق پرجمعیت بالا می‌رود و جامعه به منابع بیشتری برای بقا احتیاج پیدا می‌کند. تلاش برای رسیدن به منابع جدید برای تامین این نیازها به تشکیل روش‌های جدیدی می‌انجامد که زمینه را برای آینده انرژی در جهان مهیا می‌کند. حتی قبل از افزایش اخیر قیمت نفت، جهان در مسیر بی‌ثباتی انرژی قرار داشت. اکنون زمان آن فرا رسیده که یک نظام جدید طراحی و سیاست‌های جدیدی ترسیم شود که شرایط اقتصادی و زیست محیطی، سیاست خارجی و چالش‌های امنیتی مرتبط با تولید انرژی، حمل و نقل و مصرف را مورد توجه قرار دهد. چشم انداز انرژی پنج پارامتر دارد:

1. 1.      تغییر در الگوی تقاضا،
2. 2.      تغییر در منابع،
3. 3.      نوسان قیمت و ناامنی سرمایه‌گذاری،
4. 4.      اتحاد بازیگران جدید و مقررات مرتبط،
5. 5.      تغییرات جوی و تلاش برای اعمال محدودیت روی تولید کربن در جهان وابسته به سوخت‌های فسیلی.

1. تغییر الگوی تقاضا: پیش‌بینی می‌شود تقاضا برای انرژی در 25 سال آینده بین 40 تا 60 درصد افزایش پیدا کند. اما مصرف کنندگان تغییرات عمدی در تقاضای خود بوجود آورده‌اند. در گذشته کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی یا کشورهای توسعه یافته بزرگترین مصرف کنندگان انرژی بودند. اما امروزه این جایگاه توسط کشورهای در حال توسعه و به ویژه هند، چین و خاورمیانه گرفته شده است. براساس تازه‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی تقاضای انرژی در کشورهای غیرعضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی از شش هزار و 600 تن در سال 2009 به 10 هزار و 800 تن در سال 2035 میلادی خواهد رسید. کشورهای غیرعضو این سازمان همچنین 64 درصد تقاضای انرژی جهان در سال 2035 را به خود اختصاص خواهند داد در حالی که این رقم در سال 2009 54 درصد بود. سازمان کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) تخمین زده که تقاضای نفت خام از 89.5 میلیون بشکه در روز در سال 2012 به 92.9 میلیون بشکه در روز در سال 2015 خواهد رسید. تقاضای نفت در کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی در سال‌های 2012 تا 2015 بدون تغییر باقی خواهد ماند. کشورهای در حال توسعه بخش اعظم افزایش تقاضای نفت را به خود اختصاص خواهند داد. تقاضای آنها 3.5 میلیون بشکه در روز است که از این مقدار هند و چین 2.5 میلیون بشکه در روز را به خود اختصاص می‌دهند.

1. تغییر عرضه‌کنندگان: صرف نظر از پیش بینی‌های نگران کننده یک دهه گذشته، خبر خوش این است که جهان پر از منابع متعارف و غیر متعارف انرژی است. اما دیگر منابع متعارف نفت و گاز در خاورمیانه، ‌آمریکای لاتین و اورآسیا قرار دارند. نیم کره غربی غنی از سوخت‌های غیرمتعارف نظیر نفت شیل، شن‌های نفتی و نفت فوق سنگین است که استخراج و پالایش آنها چالش بزرگی به ویژه در دوران محدودیت‌های تولید کربن است. نکته مهم این است که انقلاب نفتی آمریکا در دهه‌های آینده بعید به نظر می‌رسد و دلیل آن این است که شرکت‌های نفتی این کشور تمایل زیادی به تولید نفت غیرمتعارف دارند. برآوردهای اخیر آژانس بین المللی انرژی حاکی از این است که بخش اعظم تولید نفت از منابع متعارف در سال‌های 2010 تا 2035 در خاورمیانه و بخش اعظم تولید نفت از منابع غیرمتعارف در این دوره زمانی در آمریکای شمالی خواهد بود. در سال 2011 تولید نفت خام جهان به دلیل افزایش تولید عراق، عربستان، امارات و کویت(منابع متعارف ) و آمریکا(منابع غیر متعارف) یک میلیون و 100 هزار بشکه در روز افزایش یافت. به نظر می‌رسد که این روند ادامه پیدا کند. اوپک در سال 2011 تولید خود را 2.5 میلیون بشکه در روز افزایش داد که عربستان به تنهایی 1.2 میلیون بشکه در روز آن را تولید کرد. شرکت بریتیش پترولیوم در گزارش آماری خود از انرژی جهان که در ژوئن 2012 منتشر شد، پیش‌بینی کرد: در سال 2020 تولید نفت جهان 49 میلیون بشکه در روز افزایش یابد که تقریبا نیمی از تولید کنونی 93 میلیون بشکه ای جهان در حال حاضر است. چشم انداز انرژی جهان از سوی آژانس بین‌المللی انرژی در سال 2011 حاکی از این است که پس از تغییر فاکتورهای ریسک که روی اجرای پروژه‌های نفتی بالادست تاثیر می‌گذارد، تولید نفت خام 29 میلیون بشکه در روز برآورد می‌شود. بنابراین دلیلی برای نگرانی درباره عرضه نفت وجود ندارد، مگر اینکه تقاضای سالانه برای نفت تا سال 2020 بیش از 1.6 درصد افزایش پیدا کند که یک سناریو بعید به نظر می‌رسد.

1. نوسان قیمت و تاخیر در سرمایه‌گذاری: تقاضای رو به رشد در کنار عرضه محدود در بحبوحه قیمت‌های بالای تجهیزات و مواد خام قیمت نفت را در سالهای 2006 تا 2008 افزایش داد. در سالهای 2003 تا 2008 قیمت نفت به بالای صد دلار در هر بشکه رسید اما ظرف یک سال به نیم کاهش یافت. وقتی قیمت‌ها افزایش می‌یابد پول زیادی از کشورهای مصرف کننده به کشورهای تولیدکننده منتقل می‌شود. بررسی آماری بریتیش پترولیوم درباره انرژی جهان در ژوئن 2012 نشان می‌دهد: نوسان قیمت انرژی باعث از بین رفتن سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها شده که راه را برای ورود انرژی‌های جدید به بازار هموار می‌کند. مطالعات نشان می دهد که از ملزومات اقتصادی برای سرمایه‌گذاری کافی در بخش‌های نفتی بالادست این است که قیمت نفت حدود 70 دلار در هر بشکه باشد.

1. 4.      اتحاد بازیگران جدید و مقررات مرتبط: تحولات ژئوپلتیک تاثیر قابل توجهی روی تولید، قیمت و تجارت انرژی دارد. افزایش قیمت‌ها باعث احیای سنت ملی شدن منابع نفتی و کنترل سخت‌تر دولت‌ها روی آنها می‌شود. گرچه در برخی کشورها اقداماتی برای تجدیدنظر روی این روال قانونی (محدودیت‌های دولتی روی دسترسی به منابع طبیعی) محدودیت‌هایی را برای سرمایه‌گذاری ایجاد کرده است.

1. تغییرات جوی و تلاش برای اعمال محدودیت روی تولید کربن در جهان وابسته به سوخت‌های فسیلی: تغییرات جوی مهمترین فاکتور در حذف کربن است. جهان برای تامین 80 درصد تقاضای انرژی خود به سوخت‌های فسیلی احتیاج دارد. برای این کاهش این وابستگی به سرمایه‌گذاری‌های جدید و تکنولوژی‌های پیچیده احتیاج است. استفاده از منابع انرژی کربن پایین در آینده به تغییر در سیستم کنونی انتقال انرژی و روی آوردن به الگوهای جدید ثبات احتیاج دارد. در پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی از چشم انداز انرژی جهان در سال 2011 آمده است: اگر پیش بینی‌ها درست از آب درآید تاثیرات فاجعه بار افزایش دما و سطح آب دریاها بخش بزرگی از جهان را تهدید می‌کند و باعث کمبود آب و مواد غذایی، بروز سیلاب و خشکسالی، بروز بیماری‌ها و مهاجرت‌های تحمیلی می‌شود. دولت‌ها توان خود را برای واکنش به این مسائل رو به کاهش می‌بینند. آلودگی‌های کربنی از 30.4 گیگاتن در سال 2010 به 36.4 گیگاتن در سال 2035 خواهد رسید. تولید دی اکسید کربن در تمام بخش‌ها افزایش خواهد یافت و در این میان نیروگاه‌ها 2.3 گیگاتن کربن و بخش حمل و نقل 2.1 گیگاتن دی اکسید کربن تولید خواهند کرد. این دو بخش 75 درصد آلودگی ناشی از حاملهای انرژی را به خود اختصاص می‌دهند.

ماهنامه پنجره ایرانیان – شماره62-