بازگشت سرمایه ها با مدیریت انرژی در ساختمان

اشاره: مصرف انرژی در ساختمان‌های کشور به عنوان یک بخش غیر مولد بیشترین سهم را در بین کلیه بخش‌های مصرف به خود اختصاص داده است، با توجه به تراز نامه انرژی کشور، سالانه بیش از 40 درصد مصرف انرژی مستقیماً صرف تأمین نیازهای این بخش می‌شود. این در حالی است که اکثر مطالعات انجام گرفته نشان می‌دهد که بیش از نیمی از این میزان مصرف به دلایل مختلفی تلف می‌شود، در واقع در صورت رسیدگی به وضعیت ساختمان‌ها با اجرای راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی، ارتقای کارآیی و اصلاح الگوی بهره‌برداری می‌توان با کمتر از نصف این میزان انرژِی مصرفی، آسایش مورد نظر در ساختمان‌ها را فراهم نمود.در واقع در اغلب ساختمان‌های موجود بیش از 50درصد پتانسیل صرفه‌جویی و کاهش مصرف انرژی قابل دستیابی خواهد بود. در این میان اتلاف انرژی در اغلب ساختمان‌های دولتی و عمومی در رتبه بالاتری قرار می‌گیرد و شاید عمده دلیل این ضعف، علاوه بر سایر مسائل و نقاط ضعف مشترک در اکثر ساختمان‌ها ، به عدم انگیزه کافی و نبود فرد یا افراد متولی برای پیگیری مسائل بهینه‌سازی مصرف می باشد. اما باید اذعان کرد که در شرایط فعلی و در دوران حساس گذار به تحول اقتصادی، شاید بیشترین وظیفه را به دوش دستگاه‌های دولتی گذاشته باشد. واقعی شدن تعرفه‌ها و قیمت‌های حامل‌های انرژی از یک سو و لزوم پیشگامی دولت و نهادهای دولتی در اجرای اصلاح الگوی مصرف که از منویات ابلاغیه مقام معظم رهبری، پیگیری سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف در سال گذشته بوده از سوی دیگر اهمیت این موضوع را دو چندان می‌نماید. حال چه باید کرد؟

در مجموعه پیش رو سعی برآن شده تا برای سوال مذکور پاسخ مناسب ارائه شود. بدین منظور در اولین قدم دو پیش نیاز لازم و اساسی مورد نیاز خواهد بود.

1- تعیین فرد به‌عنوان مسئول یا مدیر انرژی در هر یک از ساختمان‌های اداری و عمومی .

2- اقدام به بررسی و تعیین وضعیت مصرف انرژی در ساختمان با انجام ممیز انرژی سریع و اجمالی.

در این مجموعه به بیان نقش و تأثیر هر یک از این دو عامل اساسی و چگونگی استقرار آن در ساختمان‌ها پرداخته شده است. به یک زبان ساده اگر مصرف بیشینه انرژی در یک ساختمان به منزله یک بیماری تلقی شود، به منظور شناسایی عوامل بیماری و دریافت نسخه درمان موثر، نیاز به انجام برخی معاینات و آزمایشات می‌باشد که در این مصداق، ممیزی انرژی به این منظور انجام می‌گیرد. در کنار این موضوع، به‌منظور حصول اطمینان از استفاده کامل و اجرای درست دستورات این نسخه درمان و از همه مهم‌تر پیگیری آن در دوره درمان، نیازمند به فرد یا افرادی مسئول که امروزه با عنوان مدیر انرژی در ساختمان شناخته شده‌اند، خواهد داشت.

لازم به ذکر است که تجارب موجود نشان داده که در اغلب موارد تنها با انجام ممیزی انرژی سریع و اجرای راهکارهای بدون هزینه و کم هزینه ( بازگشت سرمایه کوتاه ) و نظارت و پیگیری آن توسط فردی مسئول ( مدیر انرژی ) حداقل 10 الی 20 درصد از مصرف انرژی کاسته خواهد شد. این در حالی است که در شرایط موجود با توجه به سهم هزینه‌های انرژی، با انجام این کار که از یک‌سال هزینه‌های اجرای اصلاحات و راهکارهای بهینه‌سازی انرژی، بازگشت داشته و بدیهی است از سال دوم نیز صرفاً به سود دستگاه مبدل خواهد شد. بدین منظور در بخش اول مجموعه پیش‌رو چگونگی بکارگیری ارکان مذکور و ابزارهای لازم نیز معرفی می‌گردند، در بخش بعدی نیز پیاده‌سازی یک ممیزی انرژی سریع که به‌عنوان یک نمونه در ساختمان وزارت نیرو انجام گرفته و نتایج حاصل در آن ارائه شده است.

تعریف ممیزی انرژی: ممیزی انرژی به روشی گفته می‌شود که طی آن با انجام سلسله اقداماتی می‌توان مقادیر مصرف انواع حامل‌های انرژی و موقعیت‌های این مصارف را در محل‌های مصرف و به تفکیک مصرف کنندگان انرژی مشخص و معین کرد و در نهایت نیز با روش مقایسه‌ای نسبت به شناسایی و ارزیابی وضعیت انرژی ساختمان پرداخت.

هدف از انجام ممیزی انرژی : تعیین مقادیر مصرف و شاخص‌های انرژی برای بخش‌های مختلف در ساختمان، شناسایی فرصت‌های بهینه-سازی و کاهش مصرف انرژی و در نهایت ارزیابی فنی و اقتصادی اجرای راهکارهای مؤثر در دستیابی به صرفه‌جویی در مصرف انرژی.

ممیزی انرژی سریع چیست؟ این روش به عنوان یک ابزار و پیش‌نیاز مهم برای بررسی و ارزیابی ارائه وضعیت مصرف انرژی ساختمان و تأسیسات آن انجام می‌گیرد، طی انجام ممیزی انرژی سریع به‌وسیله کارشناسان مجرب امر ممیزی انرژی و یا متخصصین مهندس برق و مکانیک بدون نیاز به دستگاه‌های اندازه‌گیری پیشرفته می‌توان تا میزان قابل قبولی فرصت‌های بهینه‌سازی و صرفه‌جویی انرژی را تعیین کرد. معمولاً مدت زمان لازم برای انجام یک ممیزی انرژی سریع بین 3 تا 5 روز می‌باشد. حداقل پتانسیل صرفه‌جویی قابل دسترسی 10 الی 15 درصد خواهد بود.

مراحل اصلی فرآیند ممیزی انرژی سریع: فرآیند ممیزی انرژی بطور استاندارد در سه مرحله اصلی انجام می‌گیرد:

مرحله اول : فاز بازدید و جمع‌آوری اطلاعات

مرحله دوم : شناسایی فرصت‌های بهینه‌سازی و تعیین پتانسیل‌های صرفه‌جویی انرژی

مرحله سوم : توجیه فنی و اقتصادی و ارائه راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی بدون هزینه و کم هزینه

عوامل تعیین کننده مصرف انرژی در ساختمان: مجموعه‌ای از عوامل و فاکتورها تعیین کننده میزان مصرف انرژی در ساختمان به شرح زیر دسته‌بندی می-شود:

ü      شرایط آب و هوایی و اقلیمی محل احداث ساختمان

ü      مواد و مصالح بکار رفته در پوسته و جداره‌های خارجی ساختمان

ü      نوع معماری و سازه ساختمان

ü      تأسیسات مرکزی ساختمان (گرمایش ، سرمایش، تهویه مطبوع و روشنایی)

ü      لوازم و تجهیزات مصرف کننده (لوازم برقی و تجهیزات اداری)

ابزار و ملزومات ممیزی انرژی سریع: برای انجام یک ممیزی سریع به ابزارها و ملزوماتی به شرح زیر نیاز خواهد بود:

الف ) تیم ممیزی انرژی: این تیم متشکل از حداقل 2 نفر کارشناس آموزش دیده در این زمینه و غالباً با تخصص‌های مهندسی برق و مکانیک می باشند.

ب ) اسناد و مدارک:

• کپی قبوض مصرف برق و گاز ساختمان طی 2 سال گذشته
• نقشه‌های معماری و از بیلت ساختمان
• نقشه‌های جانمایی و چیدمان روشنایی فضاها ( داخلی و محوطه)
• نقشه‌های جانمایی و چیدمان تأسیسات و موتورخانه مرکزی

ج) آمار و اطلاعات

-          لیستی از کلیه لوازم و تجهیزات مصرف کننده انرژی داخلی ساختمان

-          مشخصات فنی تجهیزات مرکزی ( شامل: تأسیسات سرمایشی، گرمایشی و روشنایی )

-          اطلاعات مربوط به ساعات بهره‌برداری (کاری) از ساختمان و پروفیل زمانی حضور در ساختمان

-          مشخصات کنتورهای برق و گاز و شناسایی محل استقرار تابلوهای برق و ایستگاه‌های گاز

چند نکته مهم و کلیدی

1-      برای برآورد تخمینی هزینه‌های اجرای یک راهکار: با توجه به اینکه اکثر موارد بهینه‌سازی در حوزه ساختمان و تأسیسات انجام  می‌‌گیرد، پیشنهاد می‌شود به اقلام مندرج در فهرست بهای ( ابنیه ، تأسیسات برقی و مکانیکی ) مصوب معاونت نظارت و راهبردی ریاست جمهوری مراجعه نمایید.

2-      محاسبه دوره بازگشت سرمایه ساده: به‌منظور اولویت بندی اجرای راهکارها و تعیین اقتصادی بودن اجرای هر یک از راهکارها از معیاری به نام زمان بازگشت سرمایه ساده، استفاده می‌شود. زمان دوره برگشت هزینه پیاده‌سازی راهکارهای بهینه‌سازی، تابعی از ارزش صرفه‌‌جویی ریالی حاصل از کاهش مصرف انرژی، خواهد بود. استفاده از این روش برآورد اقتصادی در عین سادگی، برای تعیین اقتصادی بودن یا نبودن راهکارها و همچنین اولویت بندی اجرای هر یک کافی می‌باشد.

3-       محدویت بودجه و اعتبارات دستگاه‌ها برای اجرای راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی از یک سو و لزوم بررسی وجود توجیه اقتصادی کافی به عنوان منطق اجرای اقدامات مذکور از سوی دیگر، لازمة تعیین اولویت-ها و رده‌بندی هر یک از راهکارها، متناسب با میزان هزینه‌کرد و صرفه‌جویی حاصل می‌باشد. از این رو یکی از فاکتورهای تعیین کننده برای توجیه‌پذیری اجرای راهکار و همچنین اولویت‌بندی آنها از نقطه نظر تقدم و تأخر اجرایی، زمان بازگشت سرمایه خواهد بود. بدیهی است در قدم اول اجرای اقدامات کم هزینه با زمان بازگشت کمتر از 2 سال از اولویت بالاتری برخوردار بوده و لذا در طرح پیشنهادی اجرای هر یک از راهکارها و بالاخص به‌منظور جلب موافقت مدیریت ارشد دستگاه برای اختصاص اعتبارات لازم، محاسبه زمان بازگشت سرمایه ساده و درج آن در جدول خلاصه نتایج ممیزی انرژی، امری ضروری است.

آمار رسمی ،وضعیت مصرف انرژی در خانوار شهری ایران

مرکز آمار ایران گزارش طرح آمارگیری از مصرف حامل های انرژی در بخش خانوار نقاط شهری (خانوارهای معمولی ساکن و گروهی در نقاط شهری کشور که از این پس به اختصار خانواده شهری نامیده می شوند)؛ سال 1390 را منتشر کرد.بر پایه این گزارش، هدف از اجرای این طرح کسب آمار به منظور محاسبه میزان مصرف انرژی در خانوارهای شهری کشور است. نوع آمارگیری این طرح، نمونه گیری است و آمارگیری هر یک از خانوارها با مراجعه مستقیم مامور آمارگیری به خانوار و تکمیل پرسشنامه از طریق مصاحبه حضوری انجام می شود.

نگاهی به اهم نتایج طرح نشان می دهد در سال 1390، تعداد خانوارهای معمولی ساکن و گروهی شهری کشور 15.41 میلیون نفر بوده است. از مجموع این تعداد خانوار شهری کشور، 6.14 میلیون خانوار ( 39.18 درصد) در واحدهای مسکونی آپارتمانی و 9.26 میلیون خانوار ( 60.09 درصد) در واحدهای مسکونی غیر آپارتمانی زندگی می کنند و 0.03 درصد از واحدهای مسکونی از نوع سایر است.مجموع کل زیربنای واحدهای مسکونی معمولی شهری (آپارتمانی و غیرآپارتمانی)، 1699.3 میلیون متر مربع است که 35.2 درصد متعلق به واحدهای مسکونی آپارتمانی و 64.8 درصد متعلق به واحدهای مسکونی غیر آپارتمانی است.خانوارهای شهری کشور 76.8 درصد از کل زیربنای واحدهای مسکونی خود را در ماه های سرد سال، گرم و 67.3 درصد از کل زیربنای واحد مسکونی خود را در ماه های گرم سال، خنک می کنند.

بررسی سهمی از زیربنای واحد مسکونی معمولی (آپارتمانی و غیر آپارتمانی) که گرم می شود نشان می دهد، استان های تهران (91.7 درصد) و قزوین (97.7 درصد) زیربنای بیشتری را نسبت به سایر استان ها گرم می کنند و استان های هرمزگان (20.0درصد) و بوشهر (41.0 درصد) زیربنای کمتری را نسبت به سایر استان ها، گرم می کنند.همچنین بررسی سهمی از زیربنای واحد مسکونی معمولی (آپارتمانی غیر آپارتمانی) که خنک می شود نشان می دهد استان های تهران (90.4 درصد) و قم تهران (89.6درصد) زیربنای بیشتری را نسبت به سایر استان ها، خنک می کنند.استان های اردبیل (13.9 درصد) و آذربایجان شرقی تهران (23.9 درصد) زیربنای کمتری را نسبت به سایر استان ها، خنک می کنند. در میان وسایل گرمایشی، بخاری گازی با (80.5درصد)، سهم عمده ای سهم عمده ای از وسایل و امکانات گرمایشی را در بین خانوارهای شهری که واحد خود را گرم می کند، دارا است و سهم واحدهای غیر آپارتمانی در استفاده از بخاری گازی برای گرمایش 65.0 درصد است.

96.2  درصد از خانوارهای شهری، حداقل یکی از وسایل و امکانات گرمایشی شوفاژ، فن کوئل، پکیج، اسپلیت، بخاری گازی و یا بخاری نفتی را برای گرم کردن واحد مسکونی در فصل زمستان استفاده می کنند که با توجه به اطلاعات به دست آمده، متوسط ساعت استفاده از وسیله گرمایشی در طول شبانه روز فصل زمستان 17 ساعت است.70.9 درصد از خانوارهای شهری، از کولر آبی برای خنک کردن واحد مسکونی در فصل تابستان استفاده می کنند، که با توجه به اطلاعات به دست آمده، متوسط ساعت استفاده از وسایل و امکانات سرمایشی در یک شبانه روز در فصل تابستان 12 ساعت است.

منبع: وب سایت سازمان بهره‌وری انرژی ایران

ماهنامه پنجره ایرانیان – شماره61-