چشم انداز انرژی بادی در ایران و جهان

مهندس محمد بهزاد

معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی

برای استفاده بهینه از فرصت‌های استفاده از انرژی بادی در کشور لزوم تهیه یک برنامه بلند مدت و جامع در این حوزه غیر قابل انکار است، در همین راستا در مجموعه وزارت نیرو مطالعات مبنای تدوین سند راهبرد ملی توسعه بخش انرژی بادی از اواخر سال 79 آغاز و در سال 91 با بیش از دو هزار نفر ساعت کار کارشناسی و ارائه 17 جلد گزارش تایید و برای تصویب نهایی در شرف ارسال به مراجع ذی‌ربط است. برای تهیه این سند بیش از 60 شرکت مرتبط جمع‌آوری شد و نتایج مطالعات جامع با بیش از صد متخصص و خبره بخش انرژی بادی تهیه شد. در سند مذکور سعی شده تا با انجام مطالعات جامع، یکپارچه و هدفمند در راستای تبیین اهداف، اتخاذ راهبردها و سیاست‌های توسعه سند چشم انداز، راهبردها، سیاست‌ها، اقدامات و ترتیبات اجرایی توسعه بخش انرژی بادی با توجه به الزامات اقتصادی، اجتماعی و فن‌آوری کشور تدوین شود.

البته در وزارت نیرو، نصب پنج هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در قانون برنامه پنجم توسعه هدفگذاری شده است که از این میزان 4500 مگاوات آن برای توسعه باد در نظر گرفته شده است، چنانچه 250 مگاوات از این ظرفیت را مربوط به طرح‌های سازمان توسعه برق ایران و کمتر از 150 مگاوات را مربوط به سنا (سازمان انرژی‌های نو ایران) بدانیم که بنا به ضرورت‌ها و برای تحریک اولیه باید از طرف دولت عملیاتی شود، می‌توان گفت در پنج سال آینده قریب به چهار هزار مگاوات بازار برای توسعه بخش خصوصی وجود خواهد داشت. به همین دلیل هیات وزیران در آبان ماه 87 قیمت جدید خرید برق از نیروگاه‌های تجدیدپذیر غیر دولتی (شامل نیروگاه‌های بادی) را افزایش داد و از 65 و 45 تومان به 130 و 90 تومان به ازای هر کیلووات ساعت رساند. به علاوه در همین مصوبه تعدیل نرخ در سال‌های آتی و توجه به تورم و تغییر برابری نرخ یورو در مقابل ریال مورد تایید و تصویب قرار گرفت. این درحالی است که اخیرا مطابق با آیین نامه بند ب ماده 133 قانون برنامه پنجم که به وزارت نیرو ابلاغ شده است امکان خرید برق حاصل از نیروگاه‌های تجدیدپذیر به قیمت‌های بالاتر فراهم شده و براساس آخرین محاسبات حداقل 1500 ریال به ازای هر کیلووات ساعت است. یکی از راهکارهای حل مشکلات نقدینگی و تامین مبلغ پیش خرید برق تجدیدپذیر به صورت تضمینی از بخش غیر دولتی این است که بنا به پیشنهاد وزارت نیرو لایحه دریافت عوارض برق تجدیدپذیر توسط دولت تصویب شده و در حال سیر مراحل نهایی برای تقدیم به مجلس است. براساس این لایحه وزارت نیرو موظف است علاوه بر دریافت بهای برق به ازای هر کیلووات ساعت برق فروخته شده مبلغ 20 ریال به عنوان عوارض برق تجدیدپذیر در قبوض مربوط درج و از مشترکان برق که خارج از الگوی مصرف تعیین شده مصرف می‌کنند دریافت کند. البته وجوه حاصله به حساب شرکت توانیر واریز و عین وجوه دریافتی با امکان انتقال به سنوات بعد صرفا بابت پرداخت به عنوان وجوه اداره شده یا یارانه سود تسهیلات و یا بهای خرید تضمینی هزینه برق از منابع انرژی‌های تجدیدپذیر از بخش‌های تعاونی و خصوصی هزینه کند.

سیاست کلان کشور ما در چشم انداز برنامه‌های آتی در افزایش نقش بخش‌های غیر دولتی استوار شده است که از جمله فواید و مزایای آن کاستن از حجم و فعالیت‌های تصدی گری دولت است. با فعال شدن بخش خصوصی در عرصه احداث نیروگاه‌های بادی که جذابیت‌های فراوانی برای بخش خصوصی دارد، توان مالی، فنی و مدیریتی کشور افزایش می‌یابد و با شروع پروژه‌ها و فعالیت‌های جدید عملا بخش خصوصی به کمک بخش دولتی آمده و کل کشور از این مشارکت سود خواهد برد. همچنین باید توجه داشت که نیروگاه‌های بادی به سرمایه اولیه بالایی نیاز دارند بنابراین تامین سرمایه اولیه در این طرح‌ها از مشکلات اجرایی آن‌هاست.

معتقدهستم استفاده از سرمایه‌گذاری‌های غیر دولتی در اجرای طرح‌ها کمک شایانی به دولت خواهد کرد،چرا که توسعه انرژی‌های نو و به ویژه انرژی بادی که تجاری‌ترین نوع از انواع آن‌هاست به صراحت در اسناد و قوانین ملی بالادستی و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری تدوین شده است که البته دلایل مهمی باعث این جهت گیری کلان در کشور شده است، بنابراین بدون تردیدی یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های امنیتی تمام کشورها دسترسی به انرژی مورد نیاز است. البته به وجود آمدن هر اشکالی در سیستم عرضه انرژی، اختلال و آسیب‌های پر دامنه‌ای را در تمام بخش‌های اقتصادی و اجتماعی بر جای خواهد گذاشت. به همین دلیل کشورها تنوع بخشی به منابع انرژی را جزو اصلی‌ترین راهبردهای خود قرار می‌دهند تا از وابستگی به یک یا دو نوع انرژی به شدت احتراز کرده و آسیب پذیری خود را به حداقل ممکن کاهش دهند. بر این اساس باید از کلیه منابع انرژی در دسترس و قابل حصول، از جمله انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی مصرفی مورد نیاز کشور خود را تامین کنیم و با ایجاد تنوع در منابع انرژی، پایداری بیشتری به سیستم انرژی کشور ببخشیم. این درست که ایران کشوری نفت‌خیز است، اما مصرف بی رویه در زمینه مورد تایید نیست و اعتقاد بر این است که از این منبع گرانبها باید برای استفاده نسل‌های بعد و همچنین برای مصارف با ارزش افزوده بالاتر نگهداری و صیانت شود. بنابراین استفاده از منابع دیگر انرژی همواره مورد توجه سیاست‌گذاران کشور بوده است.

اما نباید فراموش کرد که کشور ایران از لحاظ برخورداری منابع مختلف انرژی یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شود چرا که از یکسو دارای منابع گسترده سوخت‌های فسیلی و تجدیدناپذیر نفت وگاز و از سوی دیگر دارای پتانسیل فراوان انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله باد است. البته پیشینه تاریخی طراحی و ساخت آسیاب‌های بادی نیز موید توجه دائمی به استفاده از این پتانسیل در کشور است. از سوی دیگر، اگرچه ایران در زمره کشورهایی که متعهد به کاهش انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای هستند، محسوب نمی‌شود ولی از هم اکنون براساس سیاست‌های مصوب، خود را متعهد به حفاظت از کره زمین، اتمسفر ومحیط زیست می داند و تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر از جمله انرژی بادی را مورد تاکید قرار می‌دهد. به طور کلی با جایگزینی هر یک درصد از انرژی برق بادی با انرژی برق تولیدی از نیروگاه‌های سوخت فسیلی می‌توان حدود سه درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای کاست.

مساله دیگر اینکه، اشتغالزایی و تحول اجتماعی در مناطق محروم از مباحث مورد توجه برای توسعه انرژی‌های نو در کشور است. از آنجا که غالبا نقاط بادخیز ایران در مناطقی واقعند که از نظر توسعه اجتماعی محروم به شمار می‌روند بنابراین توسعه نیروگاه‌های بادی مستقیما در شرایط اجتماعی این مناطق تحول ایجاد خواهد کرد. آمارها نشان می‌دهد تنها در سال 2010 میلادی بیش از یک میلیون و 500 هزار شغل در حوزه سوخت های زیستی به ازای تولید 15 میلیارد لیتر سوخت زیستی بیودیزل و بیواتانول، 630 هزار شغل در حوزه باد به ازای 39 گیگاوات ظرفیت نصب شده جدید بادی، 350 هزار شغل در حوزه فوتووالتائیک به ازای 17 گیگاوات ظرفیت نصب شده در این سال ، 1500 شغل در حوزه نیروگاه‌های حرارتی خورشیدی به ازای حدود 500 مگاوات ظرفیت نصب شده جدید و 300 هزار شغل در حوزه آب گرم خورشیدی به ازای 25 گیگاوات حرارات در سال نصب و در کشورهای پیشرو و در حال توسعه ایجاد شده است. نکته مهم دیگر اینکه، باتوجه به مشکلات بهره برداری و حفظ پایداری شبکه‌های گسترده، به وسیله تولید پراکنده برق از میزان اتکا به شبکه‌های طولانی کاسته شده و این یکی از راهکارهای صورت گرفته در صنعت برق است. این کار نه تنها به لحاظ اقتصادی هزینه‌بر نیست بلکه به واسطه تقلیل تلفات شبکه انتقال و توزیع و همچنین کاهش نیاز به ظرفیت ذخیره شده تولید وافزایش پایداری در شبکه، هزینه تمام شده برق به صورت قابل ملاحظه‌ای کاهش خواهد داد. مولدهای پراکنده از تنوع خاصی برخوردارند اما بهترین نوع تولید پراکنده، نیروگاه‌های بادی، آبی کوچک، زیست توده، زمین گرمایی و خورشیدی است که نه تنها به لحاظ مکان تولید برق بلکه به لحاظ منابع اولیه هم پراکنده‌اند و نیازمند استفاده از شبکه گاز و یا شبکه‌های انتقال نفت نیستند. این فعالیت به عنوان یکی از مهمترین تدابیر پدافند غیر عامل محسوب می‌شود. تحقق هدف مذکور بدین معناست که کشور از امکاناتی برخوردار خواهد شد که در صورت بروز حوادث و سوانح مختلف می‌تواند ضروری‌ترین نیازهای برق بخش‌های مختلف را صرفا با اتکا به منابع و امکانات محلی تامین کند.

مجموعه وزارت نیرو خود را متعهد به کلیه همکاری‌های لازم برای تهیه اطلاعات و تسریع در انجام تشریفات مربوطه برای انجام امور مربوط به بخش خصوصی می‌داند. لذا بازار نیروگاه‌های بادی در ایران رو به شکوفایی است و ورود به این بازار می‌تواند آینده خوبی را در دراز مدت برای سرمایه گذاران تضمین کند. بنابراین اگر به ایران به صورت پایگاهی برای تولید تجهیزات و تامین نیروی انسانی متخصص نگریسته شود بازارهای کشورهای منطقه می‌توانند مورد توجه قرار گیرند.به همین دلیل از فعالان سرمایه گذاران بخش غیر دولتی میخواهم که با توجه به قانون تشویق و حمایت سرمایه گذار خارجی گروه‌های همکاری (جوینت ونچرها) از شرکت‌های ایرانی و خارجی در این عرصه تشکیل شود که در آن تامین سرمایه،‌ مطالعات امکان سنجی، تامین و تجهیزات و پشتیبانی‌های فنی، بهره برداری انجام شود. وزارت نیرو نیز به این پروژه‌ها و پیشنهادها توجه می کند و کلیه همکاری های لازم را صورت خواهد داد. توضیح اینکه علاوه بر راه اندازی خطوط و نصب توربین‌های سایز متوسط، در حال تلاش برای کسب دانش طراحی و راه اندازی خط تولید توربین‌های مگاواتی در ایران هستیم و درصدد هستیم تا تکنولوژی بادی درایران توسعه یابد و به این ترتیب قیمت تمام شده تجهیزات توربین‌های بادی کاهش یافته و منافع همه طرف‌ها در دراز مدت تامین می‌شود. امروزه توجه کارشناسان به مباحث مربوط به انرژی و تاثیرات اقتصادی و زیست محیطی آن افزایش یافته و در حال حاضر تقریبا 86 درصد از انرژی مورد نیاز جهانیان توسط زغال سنگ، گاز طبیعی و نفت خام تامین می‌شود که مشکلات زیست محیطی شامل گرمایش زمین و آلودگی منطقه‌ای، بروز خشکسالی‌های گسترده، باران‌های اسیدی و جهش اکولوژیک، تخریب جنگل‌ها، تغییرات آب و هوایی، تولید زیاد از حد گاز CO2 و غیره می‌شود که همگان به تبعات گسترده آن آگاه هستند. در سال 2011 حدود 16.7 درصد از مصرف نهایی انرژی از منابع تجدیدپذیر تامین شده و کل ظرفیت جهانی توسعه یافته این منابع به میزان 1360 گیگاوات رسیده است. سرمایه‌گذاری جدید جهانی در حوزه تجدیدپذیرها نیز نسبت به سال قبل شاهد رشد 17 درصدی بوده و به 257 میلیارد دلار رسیده است. این رقم بیش از شش برابر سرمایه‌گذاری در سال 2004 و دو برابر سال 2007 میلادی (سال پیش از بحران اقتصادی جهانی) است. تجدیدپذیرها بیش از 25 درصد از کل ظرفیت تولید نیروگاهی جهانی را به خود اختصاص داده و حدود 20.3 درصد از الکتریسته جهانی را تامین می‌کند که سهم انرژی بادی بیشتر از همه انواع انرژی‌های تجدیدپذیر نوین و برابر 61 درصد بدون احتساب نیروگاه‌های برق‌آبی بزرگ بوده است. از سوی دیگر، در حال حاضر بیش از 238 هزار مگاوات نیروگاه بادی در سراسر جهان نصب شده است، که  بیش از 17 درصد از ظرفیت تجمعی نصب شده آن‌ها تنها طی سال 2011 اتفاق افتاده بنابراین این صنعت در سال‌های اخیر به طور متوسط سالانه حدود 40 درصد رشد کرده و یکی از سریع‌الرشدترین صنعت‌ها در بخش انرژی جهان بوده‌اند. همچنین حداقل 118 کشور جهان اهداف راهبردی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را تدوین کرده‌اند و سیاست‌گذاری‌های لازم برای سال‌های 2015 تا 2050 در آن‌ کشورها انجام شده است و‌ در حوزه توربین‌های بادی، علاوه بر کمیت کیفیت تکنولوژی نیز بهبود شایان توجهی یافته است و درحال حاضر توربین‌های بادی با ظرفیت چند مگاوات با قیمت‌هایی حدود یک سوم قیمت‌های سال‌های قبل و مطابق با استانداردهای جهانی بالاتر در بازار عرضه می‌شود.

ماهنامه پنجره ایرانیان – شماره61-