برجام، فرصتی تاریخی برای شکوفایی صنعت

صنعت آلومینیوم در کشور از سابقه‌ای نسبتا طولانی برخوردار است، بااین‌حال میزان رشد و توسعه این صنعت مهم نسبت به سایر صنایع کشور چندان قابل‌توجه نبوده است. نگاه ویژه‌ای که در سند چشم‌انداز 1404 به صنعت آلومینیوم شده است امیدواری‌هایی برای تحولی بزرگ در این صنعت تاثیرگذار به وجود آورده است. در بخش اول این نوشته تلاش کردیم نگاهی اجمالی به کلیات، ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و مشکلات این صنعت داشته باشیم و در این بخش نیز در ادامه همان مباحث، به تاثیرات برجام و توافق هسته‌ای ایران و کشورهای بزرگ صنعتی دنیا بر روند رو به رشد صنعت آلومینیوم خواهیم پرداخت. تاثیراتی که هرچند ممکن است به‌زودی و در مدت‌زمان اندک نتایج ملموس و قابل قبولی در بر نداشته باشند اما به اذعان بسیاری از صاحب‌نظران، مطمئنا در آینده تاثیرات قابل‌توجهی در همه ابعاد اقتصادی ازجمله توسعه صنعت آلومینیوم خواهند داشت. در ادامه ضمن تشکر از مهندس محمد تجلی، رئیس هیات مدیره آپکو که از نظرات کارشناسی خود ما را بی‌نصیب نگذاشتند، توجه شمارا به این مطلب جلب می‌کنیم.

برای مشاهده فایل پی دی اف کلیک کنید.

فرصت ایران در صنعت آلومینیوم

صنایع آلومینیوم کشور برای توسعه و رشد ظرفیت‌هایش با دو مشکل عمده روبه‏‌رو است. اول انرژی و دوم مواد اولیه یا بوکسیت.

متاسفانه مبحث انرژی که در کشور از نقاط قوت ذخایر و منابع ما به‌حساب می‌آید، به دلیل مدیریت ضعیف در برنامه‌ریزی و اجرا، به نقطه‌ضعفی در صنعت آلومینیوم تبدیل شده است. تقریبا ۲۰ درصد از هزینه‌های تولید آلومینیوم در ایران به حامل انرژی یعنی برق تعلق دارد. در برخی مواقع مانند طرح آلومینیوم هرمزال، برق به‌موقع و به‌اندازه تامین نشده است و در برخی موارد به دلیل هزینه‌های برق، شرکتی مانند آلومینیوم المهدی با تهدیدهای قطع برق روبه‏‌رو بوده است. در همین زمان کشورهای رقیب که ازقضا در منابع انرژی با ما سهیم هستند، به برداشت ناعادلانه از منابع انرژی یا همان میدان‌ها مشترک گازی پرداخته و علاوه بر کسب درآمد، به افزایش ارزش‌افزوده و اشتغال‌زایی پرداخته‌اند. کشورهای حوزه جنوب خلیج‌فارس به‌ویژه قطر، به صنعت آلومینیوم به چشم قلک انرژی نگاه می‌کنند و با دعوت از سرمایه‌گذاران، با پیشنهاد قیمت مناسب انرژی، شرکت‌های بزرگ را به سرمایه‌گذاری در صنعت آلومینیوم خود ترغیب می‌کنند. مشکل دوم ایران، تامین بوکسیت به‌عنوان ماده اولیه تولید آلومینیوم است. توسعه صنعت آلومینیوم ایران باید بر اساس مزیت انرژی، واردات ماده اولیه از طریق سواحل گسترده، تولید شمش، ایجاد ارزش‌افزوده، حرکت به سمت صنایع پایین‌دستی با فناوری پیشرفته و در نهایت صادرات به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی صورت پذیرد. لذا توسعه این صنعت باید در کنار آب‌های آزاد و در نزدیکی منابع انرژی کشور انجام گیرد. این همان راهی است که سال‌ها پیش برای ما قابل‌اجرا بود اما همسایگان ما از قبیل بحرین و قطر قبل از ما به اجرای آن پرداختند.

ایران باید با استفاده از منابع انرژی خود و نیم‌نگاهی به تجربیات بین‌المللی، به راه اصلی بازگشته و این صنعت را به نقطه‌ای که درخور کشور باشد برساند. تجربیات خارجی نشان می‌دهد که واحدهای آلومینیومی باید نیروگاه اختصاصی در کنار خطوط تولید خود داشته باشند. تجربیات رقبا نشان می‌دهد، استفاده از منابع زیرزمینی سایر کشورها موجب ایجاد ارزش‌افزوده در داخل و حفظ ثروت ملی و ایجاد اشتغال در کشور می‌شود. اجرایی شدن طرح‌هایی از قبیل بوکسیت گینه (که باهدف تامین بخشی از مواد اولیه صنعت آلومینیوم ایران تعریف شد، اما با گذشت بیش از دو دهه هنوز شکل اجرایی پیدا نکرده است)، موجب رشد و توسعه صنعت کشور و ثروت‌افزایی می‌شود. تجربیات ترکیه نشان می‌دهد، باید از فرصت‌های دیپلماتیک برای رشد و توسعه صنایع کشور استفاده کرد. تجربیات رقبای جنوبی نیز نشان می‌دهد، استفاده از یک مزیت نسبی تا چه حد سرمایه‌گذاران خارجی را به سرمایه‌گذاری مستقیم در کشور متمایل می‌سازد.

وجود تحریم‌های بین‌المللی که سال‌ها بر کشور تحمیل شده و اقتصاد و صنعت ما را در مضیقه قرار داده بود، فرصت‌های زیادی را برای پیشرفت و توسعه صنعت آلومینیوم از بین برد. اینک با به نتیجه رسیدن برجام و گشایشی که در برخی موارد به وجود آمده است انتظار می‌رود شرایط برای توسعه بیش‌ازپیش این صنعت فراهم‌شده باشد و فعالان این عرصه از این موقعیت برای تغییر روابط تجاری و تحکیم شرایط اقتصادی مجموعه خود استفاده لازم را ببرند.

برجام بر صنعت آلومینیوم تاثیر خوبی داشته است

محمد تجلی، رئیس هیات مدیره گروه صنعتی آذین، در گفتگو با نشریه پنجره ایرانیان، با اشاره به تاثیرات برجام بر شرایط کلی صنعت و اقتصاد کشور، عنوان کرد: شرایط ما در حال حاضر بسیار بهتر شده و برجام بر وضعیت کلی صنعت آلومینیوم تاثیر خوبی داشته است. کشورهایی مثل عراق، آذربایجان و ترکیه که مشتریان محصولات ما هستند در این روزها راحت‌تر با ما کار می‌کنند. هم ازلحاظ مسائل مالی و بانکی و مشکلات قانونی و هم روابط بینابین و تنش‌های منطقه‌ای، وضعیت بهتر شده است و ما می‌توانیم محصولاتمان را در این بازارها به‌راحتی به دست مشتریان برسانیم.

تجلی در ادامه افزود: لازم است اشاره‌کنم که ما باید ابتدا به فکر بهبود وضعیت و رفع رکود بازار داخل باشیم و در مرحله بعد به بازارهای خارجی و همسایگان بپردازیم. تا زمانی که وضعیت کلی صنعت، بازار و اقتصاد در داخل حل نشود، شرایط تجارت و مراودات خارجی سامان نمی‌یابد و مادامی‌که ما در داخل دچار مشکل باشیم، پرداختن به بازارهای خارجی نه‌تنها هیچ عایدی برایمان ندارد، بلکه باعث ایجاد مشکلاتی نیز خواهد شد.

رئیس هیات مدیره گروه صنعتی آذین، با اشاره به موضوع مهمی که این روزها در صنعت ما دیده ‌می‌شود و آن، تفاوت فاحشی است که در قیمت محصولات داخلی وجود دارد، گفت: تفاوت قیمت تمام‌شده یک محصول در کشورهای خارجی نهایتا در حد چند سنت است. این تفاوت و اختلاف قیمت که کاملا طبیعی و لازم است به خاطر تفاوت کیفیت تولید در کارخانه‌های مختلف است. ولی در ایران، یک محصول گاهی دو تا سه دلار با محصول مشابه اختلاف قیمت دارد که متاسفانه این تلورانس زیاد، نه به خاطر تفاوت کیفی بلکه به دلیل تفاوت در قیمت مواد اولیه و موارد جانبی دیگری است که نهایتا تاثیر بسیار نامطلوبی روی بازار و مشتری دارد.

این تولیدکننده آلومینیوم، اضافه کرد: مشتری با مشاهده این تفاوت قیمت، درحالی‌که از دلایل آن بی‌اطلاع است، دچار سردرگمی می‌شود و قدرت تشخیص قیمت و جنس مناسب را از دست می‌دهد. درمجموع، وقتی تفاوت قیمت یک محصول بر اساس کیفیت نباشد و عوامل دیگری در آن دخیل باشد، باعث ایجاد ناهنجاری در بازار و مانع رشد و توسعه سالم آن صنعت می‌شود.

آیا تولید آلومینیوم در ایران به‌صرفه است؟

تولید آلومینیوم در کشورهای اروپایی با توجه به روند رو به رشد قیمت انرژی و هزینه‌های تولید مانند مواد اولیه، نیروی انسانی، سوخت و سایر هزینه‌ها و همچنین حفاظت از محیط‌زیست مقرون‌به‌صرفه نیست، لذا این کشورها بیشتر تمایل به واردات آلومینیوم دارند. به همین خاطر و با توجه به موارد ذیل، تولید آلومینیوم در کشور ایران نسبت به کشورهای اروپایی مقرون ‌به‌صرفه‌تر است.

۱. قیمت مصرف هر مترمکعب گاز طبیعی در کشور ایران معادل ۲ تا 2.5 سنت دلار بوده، درصورتی‌که در کشورهای اروپایی معادل ۸ سنت دلار است.

۲. قیمت مصرف هر کیلووات ساعت برق در کشور ایران معادل ۲ تا 2.5 سنت دلار بوده درصورتی‌که در کشورهای اروپایی معادل ۶ سنت دلار است.

۳. میانگین قیمت نیروی انسانی در کشور ایران معادل ۵ تا 6 میلیون ریال ماهانه بوده درصورتی‌که در کشورهای اروپایی معادل 4 هزار دلار در ماه است.

با توجه به موارد فوق، مشخص می‌شود تولید آلومینیوم در کشور به‌صرفه بوده و تولید آن از دو جهت به نفع کشور است. یکی اینکه از میزان واردات این محصول کاسته شده و از خروج ارز تا حدی جلوگیری می‌شود. دوم اینکه می‌توان از این محصول به‌عنوان گزینه صادرات به کشورهای اروپایی استفاده کرد تا میزان صادرات محصولات غیرنفتی در کشور افزایش یابد. با توجه به توضیحات فوق، امید می‌رود با ایجاد طرح‌های جدید تولید آلومینیوم در کشور، بتوان به ‌جایگاه‌ بالایی در جهان دست ‌یافت که این امر مستلزم همکاری و سرمایه‌گذاری از طرف مسئولان و سرمایه‌گذاران صنعتی در کشور است.

محمد تجلی در خصوص شرایط تولید آلومینیوم در کشور، ضمن تاکید بر به‌صرفه بودن آن، افزود: با کنار هم قرار دادن همه شرایط و در نظر گرفتن همه فاکتورهای تاثیرگذار، تولید آلومینیوم در کشور کاملا از لحاظ اقتصادی به‌صرفه است. البته برای رسیدن به شرایط نرمال و حتی ایده‌آل در این صنعت، رعایت بسیاری از پارامترهای کوچک و بزرگ الزامی است.

رئیس هیات مدیره آپکو، افزود: اگر به‌جای تاکید زیاد بر افزایش کمیت، رقابت را به سمت کیفیت ببریم و مشوق‌هایی در این زمینه تعبیه کنیم، بسیار زودتر از زمان‌بندی‌های موجود به شرایط نرمال و ایده‌آل تولید، هم ازنظر کمی و هم کیفی می‌رسیم. به‌عنوان‌مثال، شاید یک مجموعه تولیدی با خرید مواد اولیه ضایعاتی و ارزان بتواند در کوتاه‌مدت به سود خوبی برسد، اما در بلندمدت دچار ضرر خواهد شد، چراکه سفارش‌های بزرگ و عمده را که ملاکشان کیفیت است، از دست خواهد داد.

چشم‌انداز صنعت آلومینیوم در کشور

روند افزایش و میزان مصرف آلومینیوم بیشتر از میزان تولید آلومینیوم در کشور است؛ به همین دلیل، برای پاسخ‌گویی به نیاز روزافزون بازار، ناچار به افزایش واردات آلومینیوم هستیم. درواقع بیش از دوسوم مصرف فعلی بازار در ایران، از راه واردات تامین می‌شود. بررسی‌های بازاریابی تخمین تقاضا، شامل مصرف داخلی و صادرات برنامه‌ای، نشان می‌دهد که طی ۱۰ سال آینده تولید آلومینیوم در کشور باید به 1.5 میلیون تن در سال افزایش یابد؛ بنابراین لازم است واحدهای جدید تولید آلومینیوم در کشور احداث شود. به‌علاوه تغییر نوع مصرف، به خصوص در تولیداتی مانند اتومبیل‌سازی، واگن‌سازی و ... مقدار مصرف را به حتی بالاتر از این مقدار نیز افزایش خواهد داد.

بر اساس استراتژی توسعه صنعت آلومینیوم کشور‌ که توسط وزارت صنایع و معادن که بر اساس سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران ابلاغی آذرماه ۱۳۸۲ مقام معظم رهبری تهیه شده است، دستیابی به مقام برتر در منطقه برای تولید آلومینیوم اولیه و تولید بالغ‌بر 800 هزار تن آلومینیوم در پایان برنامه چهارم توسعه و حدود 1.5 میلیون تن در پایان برنامه پنجم توسعه اجتناب‌ناپذیر است. درواقع فاکتورهای زیر فرصت مناسبی را برای توسعه آلومینیوم در کشور فراهم می کند.

ـ  وجود نیروی کار ماهر، ارزان و باتجربه در کشور

ـ  وجود انرژی مازاد و ارزان در کشور (گاز، نفت، برق)

ـ  وجود استادان خبره و رشته‌های مهندسی شیمی، متالوژی، مکانیک، برق و معدن باسابقه طولانی در دانشگاه‌ها و صنایع بزرگ کشور

ـ حمایت مجلس، دولت و نهادهای ذی‌ربط در کشور به‌ویژه با توجه به قانون برنامه چهارم توسعه صنایع انرژی برای سرمایه‌گذاری در صنعت به دلیل ظرفیت‌های خالی و پتانسیل موجود برای گسترش

ـ وجود تقاضای روبه رشد برای آلومینیوم در میان فلزات غیر آهنی به‌ویژه در صنایع هوافضا، دریایی، حمل‌ونقل، نظامی، ساختمانی، الکتریکی و الکترونیکی

ـ  فقدان رقیبان بسیار جدی از بخش غیردولتی در صنایع بالادستی

ـ  وجود بورس فلزات کشور، برای عرضه محصول به قیمت تعادلی

ـ  امکان دستیابی به فناوری پیشرفته، با توجه به توافق‌های به‌عمل‌آمده با دارندگان فناوری برتر

ـ  آمادگی برخی بانک‌ها و شرکت‌های خارجی به‌ویژه اروپایی برای فاینانس طرح‌های صنعتی

ـ  امکان مشارکت در استخراج بوکسیت و تولید آلومینا با کشورهای هند، گینه و ونزوئلا

تامین بوکسیت، پشتوانه آلومینیوم

در حال حاضر ظرفیت ایران در تولید آلومینیوم حدود ۴۰۰ هزار تن است. از این میزان دوسوم نیاز مواد اولیه در داخل تولید و تامین می‌شود. برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله نیز دستیابی به ظرفیت تولید یک و نیم میلیون تن شمش آلومینیوم است که تامین مواد اولیه آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

البته با توجه به کمبود بوکسیت در ایران تا رسیدن به افق ۱۴۰۴ نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی در این زمینه داریم. صنعت آلومینیوم که از صنایع راهبردی در کشورهای جهان به شمار می‌رود، می‌تواند بر پایه سیاست اقتصاد مقاومتی، نقش موثری در این عرصه برای کشور ایفا کند. برجام و توافق هسته‌ای نیز فرصت مناسبی به وجود آورده است تا مواد اولیه مورد نیاز صنعت آلومینیوم را که نقش مهمی در رشد و توسعه این صنعت دارد، تامین کنیم. صنعت آلومینیوم از گستردگی فراوانی برخوردار است و صنایع وابسته و زیرمجموعه آن نیز تنوع بسیار بالایی دارند؛ صنایع بالادستی و پایین‌دستی شامل آلیاژسازها، انواع ریخته‌گران، مدل‌سازی و قطعه‌سازی، صنایع خودروسازی، تولیدکنندگان مقاطع و ورق، تولیدکنندگان انواع در و پنجره و توری آلومینیومی، نما و پارتیشن آلومینیومی، ظروف آلومینیومی، صنایع نسوز، خدمات آبکاری، تولیدکنندگان سیم و کابل آلومینیومی و همچنین بازرگانی (واردکنندگان) انواع محصولات و تجهیزات، ازجمله فعالان این عرصه محسوب می‌شوند.

ادامه دارد...

بخش دوم/ احمد جهان بین، عضو تحریریه پنجره ایرانیان

نشریه پنجره ایرانیان-سال دهم-شماره 109-مهر95