انرژی‌های نو در ایران؛ فرصت‌های پنهان

صاحبان منابع فسیلی باید واقع نگرانه بدانند که برداشت بیشتر آنها از ذخایر امروز، مستلزم بهره مندی کمتر فردا و در نهایت تهی شدن منابع در مدت زمانی کمتر است.
خوشبختانه بیشتر ممالک جهان به اهمیت و نقش منابع انرژی بویژه انرژی‌های تجدید پذیر پی برده اند و به طور گسترده برای بهره‌برداری از این منابع تحقیقات وسیع و سرمایه گذاری‌های اصولی کرده اند.  با توجه به این موضوع در ایران نیز لازم است راهبردها و برنامه‌های زیر بنایی و اصولی تدوین شده و به مورد اجرا در آید.
در سال ٢٠١١ بالغ بر ٩ درصد از کل انرژی استفاده شده در کل حوزه‌ها و بخش‌های مختلف آمریکا را انرژی تجدید پذیر تشکیل می‌دهد. از این ٩ درصد حدود ١٣ درصد را باد، میزان ٣٥ درصد را انرژی آبی، بالغ بر ٢ درصد را زمین گرمایی، نزدیک به ٤٨ درصد را زیست توده و بیش از ٢ درصد را انرژی خورشیدی تشکیل می‌دهد. این در حالی است که تولید انرژی در ایران به طور مرسوم حول محور استفاده از سوخت‌های فسیلی ارزان می‌چرخد و انرژی‌های نو و تجدید پذیر از رشد و توسعه قابل دفاعی برخوردار نیستند.
استفاده از مجموعه انرژی تجدید پذیر در ایران هنوز کمتر از یک درصد از کل مصرف انرژی در کشور است.  مطابق برنامه پنجم توسعه استفاده از انرژی تجدید پذیر باید تا مارس ٢٠١٥ به ١,٥ درصد افزایش پیدا کند.  با این وجود تحریمهای خارجی سرعت سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه انرژی تجدید پذیر را در ایران کاهش داده است.
 کمربند طلایی خورشید در جهان
اروپا تا سال ٢٠٥٠ قبل از این که سوخت‌های فسیلی در کمربند طلایی خورشید جهان به پایان برسد ٢٠ درصد از انرژی خود را از طریق سرمایه‌گذاری در بیابان‌های همین کشور‌ها که بیشترین سوخت‌های فسیلی را دارند و با رنگ آبی در تصویر نمایان است به دست خواهد آورد.
در جنوب خلیج فارس سلطان احمد الجابر، وزیر کشور امارات، در حاشیه اجلاس ابوظبی به خبرنگاران مدعی شد با این که کشورش سابقه‌ای طولانی در صادرات منابع انرژی فسیلی دارد اما اکنون به صادرکننده انرژی‌های تجدیدپذیر نیز بدل شده است.
به زبان ساده، امارات اکنون نه تنها نفت صادر می‌‌کند بلکه می‌‌تواند به همسایگان خود برق حاصل از انرژی خورشیدی و باد را نیز صادر کند و این در حالی‌ است که در شمال خلیج فارس یعنی در ایران منابع انرژی‌های تجدید شونده فراوان‌تر از کشورهای جنوبی‌است.
قطر و امارات در جنوب خلیج فارس در حال تبدیل به الگوهای جهانی مشارکت مردمی و تولید انرژی تجدید شونده هستند، درست در زمانی که خبر چندانی از تولید انرژی‌های تجدید شونده شنیده نمی‌شود.
به طور کلی برآورد دقیق میزان تامین انرژی ایران از منابع تجدیدپذیر، نشان دهنده این امر است که کل ظرفیت نصب شده تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر تاکنون به بیش از ١١٠ مگاوات رسیده است.
در سال ١٣٩١ بالغ بر ٩٨٥٩,٢ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر اعم از آبی، بادی، خورشیدی و بیوگاز در حال بهره‌برداری بوده است. علاوه بر این ظرفیت نیروگاهی، حدود ٣٢. ١ مگاوات نیز سیستم‌های کوچک فتوولتاییک جهت روشنایی معابر و جاده‌ها، چراغ‌های راهنمایی، سیستم‌های مخابراتی و برق رسانی روستایی به کار گرفته شده است.
 برق آبی؛ ایران در رتبه 38
انرژی برق آبی به عنوان سومین منبع تولیدکننده برق و همچنین مهمترین انرژی تجدیدپذیر مولد برق در جهان محسوب می‌شود.  براساس آخرین داده‌ها، حدود ١٧ درصد برق تولیدی جهان از انرژی برق آبی تأمین می‌شود. از آنجا که ایران از لحاظ جغرافیایی، کشوری خشک و نیمه خشک به شمار می‌آید، دارای رتبه ٣٨ در بین کشورهای مختلف جهان از لحاظ تولید برق آبی است.  وقوع خشکسالی و کاهش شدید بارندگی‌ها از سال ١٣٨٦،  کاهش حجم ذخیره آب پشت سدها، ایران را با مشکلات جدی، چه از لحاظ تأمین آب شرب و چه از لحاظ انرژی تولیدی مورد نیاز نیروگاه‌های برق آبی مواجه کرده است.  همچنین احداث سدهای بیش از حد در پشت رودخانه‌ها در ایران منجر به مشکلاتی مانند خشک شدن دریاچه ارومیه شده که نشان می‌دهد بیش از ظرفیت به منابع آبی کشور فشار وارد شده است.
در سال ١٣٩١،  با بهره‌برداری از نیروگاه ١٠٠٠ مگاواتی گتوند، ظرفیت نیروگاه‌های آبی در حال بهره‌برداری کشور به ٩٧٤٦,١ مگاوات رسید.
 انرژی بادی؛ انرژی پاک‌تر
استفاده از انرژی باد در مقایسه با سایر منابع انرژی به دلیل کاهش هزینه‌های تولید برق، اشتغال زایی و نبود آلودگی محیط زیست در کشورهای پیشرفته و بسیاری از کشورهای دیگر، در میان منابع تجدیدپذیر، توانسته است به عنوان یک منبع جدید تأمین برق در سطح جهان مطرح شود.  در ایران نیز، انرژی بادی دومین منبع تولید برق از منابع انرژی تجدیدپذیر محسوب می‌شود.  بر اساس پروژه پتانسیل سنجی بادی در ایران، پتانسیل بادی قابل استحصال در کشور حدود ١٠٠ گیگاوات است. در انتهای سال ١٣٩١ ظرفیت نیروگاه‌های در حال بهره‌برداری کشور ١٠٦,١ مگاوات بوده است. 
 انرژی خورشیدی؛ ظرفیت استثنایی
رتبه‌های یکم تا پنجم تولید برق خورشیدی دنیا را کشورها ی ژاپن، چین، آلمان، تایوان و آمریکا در اختیار دارند .  این کشورها با سیاستگذاری‌ها و مکانیسم‌های حمایتی مناسب توانسته‌اند ظرفیت‌های برق خورشیدی خود را در طول زمان افزایش دهند.  
کاهش هزینه احداث نیروگاه‌های خورشیدی در طول زمان قابل توجه است، به طوری که در سال ١٩٧٥ هزینه آن ١٠٠ دلار به ازای هر وات بوده است که در پایان سال ٢٠١٠ به حدود یک دلار رسیده است که معادل هزینه‌های نیروگاه برق آبی است.
ایران یکی از کشورهای مناسب در جهت تابش خورشید، روزهای آفتابی، درجه حرارت مناسب در نقاط مختلف با تابش خوب و شبکه‌های گسترده برق برای جابجایی تولید انرژی الکتریکی از خورشید است، زیرا در بین مدارهای ٢٥ تا ٤٠ درجه عرض شمالی قرار گرفته و میزان تابش خورشیدی آن بین ١٨٠٠ تا ٢٢٠٠ کیلووات ساعت بر مترمربع در سال تخمین زده شده است که بالاتر از میزان متوسط جهانی است. 
 انرزی زمین گرمایی و زیست توده
پتانسیل جهانی استفاده از منابع زمین گرمایی در حدود ٦٥ تا ١٣٥ گیگاوات برآورد شده است. ایران نیز در شمار کشورهایی است که دارای ذخایر قابل توجه برای تولید برق از انرژی زمین گرمایی با استفاده از سیکل‌های تبخیر لحظه‌ای و باینری (دوگانه) است و قابلیت تولید برق زمین گرمایی با ظرفیت بیش از ٢٠٠ مگاوات را دارد. بر اساس آخرین مطالعات بیش از ١٠ منطقه مستعد در این خصوص شناسایی شده است.
از این حامل انرژی جهت تولید حرارت یا برق استفاده می‌شود و به دلایل متعدد نظیر سهولت کاربرد و مسائل اقتصادی ـ اجتماعی همواره مورد توجه بشر بوده است.  در محاسبات تراز انرژی ایران، تنها آن بخش اندکی از زیست توده جامد تولیدی که به عنوان سوخت مورد استفاده قرار می‌گیرد لحاظ می‌شود و سایر کاربردهای غیر انرژی آن در محاسبات در نظر گرفته نمی‌شوند. علاوه بر موارد فوق، در زمینه استفاده از پیل سوختی، زیست توده جامد، هیدروژن، باتری وانادیومی، پسماندهای جامد و مایع شهری و بیودیزل نیز پروژه‌هایی وجود دارند که هم اکنون در کشور در حال اجراست.

نشریه پنجره ایرانیان، سال هفتم، شماره 83، شهریورماه 1393