خروج از چالش ها با مهندسی نوین ایرانی

به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، عباس آخوندی که مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه تهران دریافت کرده است در مقدمه کتاب «۵۰۰۰ سال مهندسی ایرانی» نوشته است:

سرزمین ایران با تاریخ هزاران ساله، قلمرو فرهنگی وسیعی را در پهنه گیتی گسترده و موجب شکل گیری میراث گرانبهایی در این قلمرو شده است. اگر چه بخش بزرگی از این میراث فرهنگی در قالب ساختمان‌ها و معماری بدیع، سازه‌های آبی بزرگ، بادگیر‌ها و آسیاب‌های با کارکرد پیچیده، شهرهای متراکم و پایدار در برابر عوامل اقلیمی و متاثر از عوامل فرهنگی شکل گرفته که قابل مشاهده و بررسی کالبدی است، بخش زیادی نیز به صورت میراث معنوی و غیر کالبدی دارای ارزش صیانت و توجه است. در اینجا تاکید بر آنست که به میراث مهندسی بعنوان پدیده‌ای مستقل از محصولات مهندسی و بعنوان میراث معنوی با ارزش گذشته نیز باید توجه کرد و در جهت شناخت نقاط قوت آن تلاش کرد تا بتوان ارزش‌های آن را در زندگی امروز تداوم داد.

در کتاب حاضر به درستی بر آثار و ارزش‌های فنی حاصل از این میراث پرداخته شده و به نیکی آورده می‌شود. اما در اینجا به جنبه دیگری از میراث مهندسی نیز می‌توان اشاره کرد و آن نقش و جایگاه مهندسان و معماران و حکمای آن روز در زندگی و روابط اجتماعی در شهرهای گذشته است.

در آن دوران مهندسان، فرهنگ نانوشته‌ای را بصورت سینه به سینه حمل می‌کردند و به روش استاد-شاگرد انتقال می‌دادند، که علاوه بر تجربیات و دانش فنی، اخلاق حرفه‌ای و تعهدات اجتماعی، فرهنگی و مذهبی را نیز شامل می‌شد.

اگرچه در آن زمان جامعه عاری از نهاد‌های نظارتی متداول دوران معاصر بود، آنان خود متعهد به رعایت اصول و ضوابط حرفه بودند. با این وصف حقوق قانونی و شرعی همه مردم ایران در نزد آنان محترم شمرده می‌شد و بافت‌های شهری به قدری هماهنگ و انسان محور ساخته می‌شد، که تعامل میان مردمان در آن بر پایه حفظ حقوق متقابل انجام می‌پذیرفت.

طراحی و ساخت بنا‌ها برای فقیر و غنی به مرتبه خود ولی با کیفیت بالا انجام می‌شد و روابط کالائی فعلی حاکم بر ساختمان‌ها و اسکان مردم در شهر نبود. بر این اساس توسعه و عمران در مقیاس‌های مختلف از سرزمین تا محله و خانه مسکونی پایداری داشت؛ که دلیل بارز آن در شیفتگی مردم امروز به شهر‌های گذشته می‌توان دریافت.

اما امروزه توسعه و عمران در مسیر دیگری در جریان است. عوارض ناشی از توسعه پرشتاب جوامع امروزی مشکلات خود را در عرصه جهانی بروز داده و جوامع امروز سعی در جلب مشارکت جهانی برای کاستن از عواقب آن دارند. در این شرایط توسعه و عمران در کشور ما هم ویژگی‌های خاص خود را دارد که باید به آن توجه کرد و ممکن است با درس گیری از تجربه گذشته بتوان از بروز مشکلات بعدی اجتناب کرد.

یکی از این موارد قابل درس گیری، اخلاق حرفه‌ای است که در گذشته در بین مهندسان امری ذاتی بود ولی امروز متاسفانه شاهد موارد نقض آن در بین اهل حرفه هستیم. برخی اقدامات مهندسی موجب ناهماهنگی سیمای شهری شده، تاب‌آوری شهر‌ها را در شرایط بحرانی قرار داده، باعث خشکی رودخانه‌ها و تالاب‌ها گردیده و محیط زیست را دچار مشکل نموده و دستیابی به شهرهای پاک را تقریبا غیر ممکن ساخته است.

ادامه روند کنونی می‌تواند از مهندسان امروز ابزاری بسازد، اسیر در روابط کالایی که تنها برآوردن نفع مادی کارفرما را مدنظر دارد و آن را بر منافع مردم ترجیح می‌دهد. در این رابطه نه تنها جامعه ما، که دنیای امروز به دنبال راهکار بوده و در این راستا «مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و صاحبان حرفه» را مطرح نموده است. بدین ترتیب نهاد‌های حرفه‌ای خود در قبال جامعه مسئول شمرده می‌شوند و باید در قبال نتایج اقدام فنی خود مسئولیت اجتماعی آن را هم بپذیرند.

پر واضح است تغییر رویکرد کنونی در روابط حرفه‌ای مهندسان و ایجاد انگیزش و مسئولیت اجتماعی آنان می‌تواند باعث ارتقای حرفه‌ای مهندسان کشور شده و مسیری نو را در پیش پای مهندسان کشور قرار دهد.

اعتقاد من بر این است که مهندسی نوین ایران با ۸۰ سال سابقه درخشان که از تاسیس دانشکده فنی دانشگاه تهران آغاز شده، با اتکاء بر تجارب و پیشینه شکوه‌مند چندین هزار سال هنوز قادر است راه حل‌های اساسی برای برون رفت از چالش‌های امروز ارائه دهد.