بیمه، ابزاری مدیریت ریسک در بهینه‌سازی مصرف انرژی

مقایسه ایران با سایر کشورهای جهان از نظر شاخص مصرف انرژی نشان می دهد که متأسفانه در جایگاه مناسبی قرار نداریم. برای نمونه، با بررسی شاخص شدت مصرف انرژی ناشی از تولید ناخالص داخلی در سال 2013 و مقایسه آن با سایر کشورهای جهان، مشاهده می شود که شدت مصرف انرژی تولید ناخالصی در کشور 0.276کیلوگرم نفت خام معادل با نرخ برابری دلار در سال 2005 است، در صورتی که متوسط این مقدار در دنیا 0.184 و در کشور پیشرفته ای نظیر آلمان 0.113 کیلوگرم است.

با توجه به اهمیت مدیریت این شاخص و تلاش برای کاهش آن در سند چشم انداز جمهوری اسلامی در افق 1404 و موارد مشابه از جمله قانون بودجه سالهای 1393 و 1394، بهینه سازی مصرف انرژی و مدیریت شاخص مصرف به یکی از اولویتهای دولت تبدیل شده است.اما نباید از این حقیقت چشم پوشی کرد که تحقق این اهداف نیازمند سرمایه گذاریهای کلان در بخشهای مختلف مصرف کننده انرژی از جمله صنعت، ساختمان و حمل و نقل است و دولت به تنهایی قادر به تأمین مالی این پروژه ها نخواهد بود.

قراردادهای مبتنی بر عملکرد انرژی

همسو با تأمین مالی پروژه های بهینه سازی مصرف انرژی، ساز و کارهای مؤثری در کشورهای توسعه یافته برای جذب سرمایه بخش خصوصی به کار گرفته شده که به تازگی در کشور ما نیز مورد توجه فعالان این حوزه قرار گرفته است.

متداول ترین روش تأمین مالی این گونه پروژه ها، استفاده از قراردادهای مبتنی بر عملکرد انرژی (Energy Performance Contracting) است. این صنعت با عنوان اسکو (ESCO) یا همان شرکت خدمات انرژی شناخته شده، که یکی از ابزارهای مهم تأمین مالی پروژه های بهینه سازی مصرف انرژی به شمار می رود و بر پایه اصول مدیریت انرژی و دانش مهندسی انرژی بنا شده است.

از جمله نمونه های بارز بکارگیری این ساز و کار در کشور می توان به تبصره 2 بند "ق" قانون بودجه سال 93 اشاره کرد. با وجود این که این ساز و کار در قانون بودجه گنجانده شده است و زیرساختهای قانونی آن از سوی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت در حال آماده سازی است، با توجه به ماهیت این نوع قراردادها، سرمایه گذاری به این شکل عاری از ریسک نخواهد بود.

در این گونه قراردادها، سرمایه گذاری انجام شده، از محل مبالغ حاصل از کاهش هزینه های انرژی بازپرداخت می شود و به همین علت، اطمینان از دستیابی به صرفه جویی پیش بینی شده از ارزش بسزایی برخوردار است. به عبارتی نبود قطعیت در حصول صرفه جویی انرژی از پیش تعیین شده و هراس از اختلافات بالقوه در مورد حصول صرفه جویی ها، از موانع اساسی سرمایه گذاری در پروژه های بهینه سازی انرژی محسوب می شود.

پروژه‌های بهینه‌سازی

همان طور که هر صنعت نوپایی نیاز به ابزار مختص خود دارد، صنعت اسکو نیز نیازمند ابزاری برای مدیریت، و تا حد ممکن کاهش ریسک حاصل از این نبود قطعیت است. به این منظور باید رشته مدیریت انرژی و مدیریت ریسک به یاری هم بیایند تا این شکاف از بین رفته و موانع موجود در این پروژه ها مرتفع شود.

در حالی که بسیاری از روشهای فنی (از جمله تهیه و تدوین طرحهای اندازه گیری و صحه گذاری) برای مدیریت ریسکهای عملکردی در پروژه های بهینه سازی انرژی وجود دارد و مورد استفاده قرار گرفته است، در مقایسه با سایر بخشهای پیچیده تر اقتصاد، تکنیکهای انتقال ریسک مالی در حوزه مدیریت انرژی توسعه کمتری یافته اند.

بیمه صرفه‌جویی انرژی

بیمه صرفه جویی انرژی (Energy Saving Insurance) _ بیمه رسمی صرفه جویی انرژی پیش بینی شده _ یکی از روشهای انتقال ریسکهای مالی از مالکان یا پیمانکاران خدمات انرژی به بیمه گران است، که کمبود آن در صنعت اسکو کشور به وضوح احساس می شود.

این بیمه یک قرارداد رسمی بیمه بین بیمه‌گر و مالک ساختمان یا شخص ثالث ارائه‌دهنده خدمات انرژی است. در این قرارداد، بیمه‌گر متعهد می‌شود که در ازای دریافت حق بیمه، براساس توافق صورت گرفته، هر گونه کمبودی در صرفه‌جویی انرژی را پس از کسر مقداری، بابت سهم پرداخت کند.

به طور معمول قیمت گذاری در این بیمه به صورت درصدی از انرژی صرفه جویی شده در طول مدت قرارداد و یا درصدی از هزینه های پروژه تعیین شده و حق بیمه به صورت یکجا، در ابتدای قرارداد پرداخت می شود.

این نوع بیمه نامه ها قابل فسخ نیستند، بنابراین طبق توافق انجام شده تضمین می شود که بیمه گزار در طول مدت قرارداد به خدمات بیمه ای دسترسی داشته باشد. به طور معمول، بیمه صرفه جویی انرژی، انتظارات صرفه جویی سالانه را بیمه می کند.

بیمه صرفه‌جویی انرژی در پروژه‌های بهینه‌سازی

این بیمه نسبت به سایر شیوه های انتقال ریسک، از جمله، صرفه جویی تضمین شده و اوراق ضمانت در پروژه های بهینه سازی انرژی از مزایای قابل توجهی برخوردار است. ارائه دهندگان بیمه صرفه جویی انرژی با بازنگری طرحهای قبل از ساخت، نظارت بر راه اندازی تأسیسات و تجهیزات بعد از ساخت، اندازه گیری و صحه گذاری صرفه جویی ها، ریسک این پروژه ها را مدیریت می کنند.

دو نقد رایج به بیمه صرفه‌جویی انرژی

دو نقد رایج وارد به بیمه صرفه جویی انرژی، ایجاد هزینه های اضافی و وجود استثنائات سختگیرانه در این بیمه نامه هاست، که در عمل صحت ندارند. از آن جایی که در این پروژه ها سرمایه گذار (پیمانکار یا شخص ثالثی مانند بانک و مؤسسات مالی) با توجه به ریسک پروژه نرخ سود وام سرمایه گذاری را تعیین می کند، اگر بیمه صرفه جویی انرژی به درستی اعمال شود، سبب اطمینان خاطر بیشتر سرمایه گذار و انتقال بخش عمده ای از ریسکهای پروژه از وی به بیمه گر می شود.

این امر سبب می شود که سرمایه گذار بتواند وامی با نرخ بهره پایین تر به مجری طرح و مشتری پیشنهاد دهد و در نتیجه منجر به کاهش هزینه نهایی پروژه های صرفه جویی انرژی شود. از طرف دیگر می توان از ابزار کنترل کیفیت استفاده شده در این بیمه یاد کرد که خود سبب افزایش سطح صرفه جویی ها می شود و در نهایت به عنوان مهمترین نتیجه استفاده از این بیمه می توان به تضمین باز پرداخت اصل وام اشاره کرد.

به این منظور در طراحی مکانیزم بیمه، می توان با تطبیق بازپرداخت وام با صرفه جویی انرژی پیش بینی شده، بازپرداخت اصل وام را تضمین کرد. در این مکانیزم در مواقعی که میزان واقعی انرژی صرفه جویی شده کمتر از میزان پیش بینی شده باشد، ما به التفاوت توسط بیمه گر پرداخت خواهد شد.

همان طور که در بالا اشاره شد، بیمه صرفه جویی انرژی نه تنها سبب افزایش هزینه نمی شود بلکه می تواند به عنوان کلیدی برای جلب اعتماد بازار سرمایه در این پروژه ها و ابزاری برای مدیریت ریسک پروژه توسط سرمایه گذار به کار گرفته شود.

مزایای بیمه صرفه‌جویی انرژی

از دیدگاه سیاست انرژی، بیمه صرفه جویی انرژی مزایای بالقوه زیر را نیز به همراه دارد:

• بیمه صرفه جویی انرژی، ریسک عملکرد را از مجری پروژه به بیمه گر انتقال می دهد، که در نتیجه سبب آزاد شدن سرمایه می شود. در غیر این صورت مجری پروژه باید خود، صرفه جویی ها را تضمین کند.

• بیمه صرفه جویی انرژی موانع را از سر راه شرکتهای کوچک تر که خود به تنهایی قدرت تأمین مالی و تضمین صرفه جویی ها را ندارند، بر می دارد.

• بیمه صرفه جویی انرژی، مجریان پروژه های صرفه جویی انرژی را تشویق می کند تا فراتر از استانداردها عمل کرده و با بکارگیری راهکارهای مناسب، به سطوح قابل توجه بالاتری از صرفه جویی انرژی در پروژه های خود دست یابند.

لازم به ذکر است که ارائه دهندگان بیمه صرفه جویی انرژی از حامیان فنون پیشرفته اندازه گیری و صحه گذاری صرفه جویی ها و نیز نگهداری و تعمیر تجهیزات هستند و در نتیجه به اهداف ملی صرفه جویی انرژی کمک کرده و سبب بالا رفتن کیفیت داده های موجود برای ارزیابی برنامه های صرفه جویی انرژی و افزایش صرفه جویی های پیش بینی شده می شوند.

بیمه صرفه‌جویی انرژی از دیدگاه صنعت بیمه

تا به اینجا به اهمیت خدمات بیمه صرفه جویی انرژی از دیدگاه سرمایه گذار و اسکو اشاره کردیم، اما حال می خواهیم ببینیم ایجاد این بازار چه ظرفیتی برای صنعت بیمه کشور ایجاد می کند و چرا صنعت بیمه باید با وجود دشواریهای ارائه این خدمات جدید در این حوزه قدم گذارد.

قبل از ورود به این بحث جا دارد که نگاهی به یکی از اهداف کلان چشم انداز صنعت بیمه در افق 1404 بیندازیم. یکی از این اهداف کسب مقام نخست در صنعت بیمه منطقه آسیای جنوب غربی است. از راهکارهای مورد نظر برای رسیدن به این هدف می توان به افزایش تنوع و توسعه محصولات بیمه ای و افزایش سهم صنعت بیمه در جبران خسارتهای وارده به سرمایه های ملی اشاره کرد.

حال ببینیم ارائه خدمات بیمه صرفه جویی انرژی تا چه میزان می تواند به این مهم یاری رساند و گامی هرچند کوچک برای رسیدن صنعت بیمه به اهداف چشم انداز جمهوری اسلامی در افق 1404 باشد.

با بررسی آن چه که کشورهای صاحب این صنعت، به ویژه ایالات متحده آمریکا، تجربه کرده اند، حق بیمه خدمات بیمه صرفه جویی انرژی، حداقل 3 درصد ارزش صرفه جویی سالانه است، به طوری که درآمد حق بیمه در بازار این بیمه در ایالات متحده آمریکا، یک میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است.

حال با مدلی مشابه، در صورت ارائه این نوع خدمات بیمه ای در کشور، تنها با بررسی یکی از طرحهای پروژه های بند ق، برای مثال طرح افزایش کارایی موتورخانه های ساختمانهای مسکونی و اداری به ارزش سرمایه گذاری 2 میلیارد و 5 میلیون دلار و ارزش صرفه جویی انرژی پیش بینی شده 50 میلیارد و 742 میلیون دلار در 10 سال، درآمد حق بیمه حاصل از این طرح بالغ بر یک میلیارد و 522 میلیون دلار خواهد بود که این تنها بخش کوچکی از ظرفیت قراردادهای مبتنی بر عملکرد در کشور است.

با نگاهی کلی تر در صورت الزام ارائه خدمات بیمه ای در طرحهای بند ق با همین شرایط، صنعت بیمه ما با یک بازار 6.3 میلیارد دلاری برای طرحهای با طول عمر مفید بین هفت تا سی سال رو به رو خواهد بود، که این مقدار در مقایسه با بازار بیمه کشور قابل ملاحظه است.

قابل ذکر است که میزان حق بیمه تولیدی کشور در سال 1392 معادل 5.4 میلیارد دلار بوده و در نه ماهه نخست سال 1393 نسبت به دوره مشابه در سال گذشته 31 درصد رشد داشته است.از سوی دیگر در طرحهایی همچون بند ق، دولت از محل صرفه جویی حاصل شده در مصرف سوخت و درآمد حاصل از صادرات نفت خام مصرف نشده، بازپرداخت سرمایه گذاری پروژه ها را تضمین می کند.

استفاده از بیمه صرفه جویی انرژی ابزاری است برای مدیریت ریسکهایی که دولت جمهوری اسلامی ایران در این طرحها متحمل می شود و در نتیجه ابزار مناسبی برای افزایش سهم صنعت بیمه در جبران خسارتهای وارده به سرمایه های ملی کشور است.لازم به ذکر است که در اکثر کشورهای صاحب صنعت بیمه صرفه جویی انرژی، سازمانهای دولتی به عنوان پیشگامان استفاده از این خدمات به شمار می آیند و می توانند در توسعه این مکانیزم خلاقانه انتقال ریسک، ایفای نقش کنند.

از این رو بکارگیری این بیمه برای نخستین بار در کشور همسو با پروژه های بند ق وزارت نفت می تواند مقدمه ای بر ترویج استفاده از بیمه های صرفه جویی انرژی در قراردادهای بیع متقابل باشد و خود سرآغازی برای اشاعه این ابزار حیاتی برای مدیریت ریسک پروژه های بهینه سازی به شمار رود.

در یک نگاه اجمالی با توجه به پتانسیل موجود در کشور و اهداف چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، شرکتهای بیمه می توانند با ارائه خدمات بیمه صرفه جویی انرژی حاشیه امنیت سرمایه گذاری در پروژه های بهینه سازی انرژی را افزایش داده و ریسکهای مالی این پروژه ها را مدیریت کنند.

از طرفی دیگر با توجه به ظرفیت موجود در پروژه های بهینه سازی انرژی کشور، فعالان صنعت بیمه می توانند با اطمینان خاطر وارد این عرصه شده و خدماتی جدید برای مشتریان خود ارائه دهند و سبب تقویت صنعت بیمه کشور شوند.امید است با پیگیری شرکتهای بیمه ای و حمایت سازمانهای دولتی این حلقه گمشده صنعت اسکو رونق گرفته و سبب توسعه صنعت اسکو و ترغیب بیشتر سرمایه گذاران بخش خصوصی برای ورود به این عرصه شود.