استاندارد کف کیفیت است نه سقف آن

استاندارددر چنین شرایطی در هر حوزه تولیدی، مجموعه‌هایی وجود دارند که به‌طورمعمول در تولید و عرضه کالا به‌تمامی، این ادعا را دارند که کالایی باکیفیت حداکثری، قیمت مناسب و تمام الزامات، تولید و عرضه می‌کنند. پایش بازار نیز چنین داده‌هایی را در دسترس قرار می‌دهد که هرروز در بخش‌های مختلف، ویژندی (برند) ظهور می‌کند که محصولات خود را نشان تمام‌قد کیفیت می‌داند و ازقضا این عادت هم هویدا شده است که می‌گویند: کالای ما به دلیل باکیفیت بودن اصلا ارزان نیست و مشتری برای خرید در اصل دارد بهای کیفیت را می‌پردازد. در چنین شرایطی موضوعی به نام «استاندارد» پایش به حوزه بازار کشیده می‌شود. مفهومی که به‌طور عمومی در ذهن مشتریان، تضمین کیفیت است و با همراهی نشانی خاص، برای مشتریان این باور را به وجود می‌آورد که کیفیت محصولی که علامت استاندارد را دارد، تضمین‌شده است. اما استاندارد واقعا چیست؟ همان است که همه تصور می‌کنیم؟   

مروری بر مفهوم استاندارد

استاندارد آن‌طور که از موارد استفاده آن برمی‌آید و آن‌گونه که افراد مختلف از این کلمه استفاده می‌کنند، گستره متنوعی از معانی را در برمی‌گیرد. اآناما در حوزه صنعتی از موارد کاربرد استاندار چنین برمی‌آید که آن را میزان انطباق با الزامات و قوانین از پیش تعیین‌شده می‌دانند. این بدان معناست که وقتی قرار است محصولی تولید شود، به دلیل تجربیاتی که از قبل داریم برای تامین سلسله شرایطی، ویژگی‌های لازم در تولید یک فرآورده و انجام یک خدمت، تدوین و تعیین می‌شود و نام استاندارد را به خود می‌گیرد. این تعریف که در برخی از منابع آمده است به این معناست که استاندارد صرفا مربوط به تولید کالا نیست، بلکه رده‌ای از خدمات را نیز در برمی‌گیرد و برای آن‌ها نیز استاندارد تعریف می‌شود. بنابراین مطابق یکی از تعاریف، استاندارد در واقع شیوه‌نامه‌هایی مکتوب است که محتوای آن در واقع راه‌حل انجام عملیات فنی تکراری را نشان می‌دهد که به‌صورت فراگیر باید استفاده شود تا محصول نهایی مطابق آن شیوه‌نامه‌ها از ویژگی‌های مشخصی برخوردار باشند. به عبارتی استاندارد به‌نوعی زبان مشترک بین تولیدکننده کالا (یا ارائه‌دهنده خدمات) و مشتری کالا یا خدمات است و ویژگی‌هایی را نشان می‌دهد که یک خانواده از محصولات باید به عنوان حداقل (که مشترک بین تمام آن رده از محصولات است) دارا باشد. این ویژگی‌ها که به عنوان شاخص‌های مشترک در رده‌ای از محصولات وجود دارد استاندارد آن محصولات تعریف شده و حداقل کیفیت را دربرمی‌گیرد. یعنی تولید کننده می‌تواند کالایی به مراتب باکیفیت‌تر از استانداردهای تعریف شده تولید کند اما اگر کیفیت کمتر از استانداردهای تعیین شده باشد، عملا نباید به بازار عرضه شود.

استانداردها آن‌طور که از قدیم هم مرسوم بوده، معمولا توسط گروهی از افراد خبره، سازمان‌ها، نهادهای دولتی یا شرکت‌های خصوصی تدوین می‌شدند و هنوز هم بر همان مبنا تدوین می‌شوند و کمتر کشوری است که سازمانی برای نظارت بر کیفیت کالاها و خدمات نداشته باشد و تقریبا تمامی کشورها سازمانی با عنوان و نامی شبیه «سازمان ملی استاندارد» دارند. سازمان‌هایی که وظیفه دارند برای هر کالا حداقل‌های کیفی تعیین کنند و برای نظارت بر تولیدات جاری صنایع، آزمایش‌هایی را تعریف کنند که با انجام آن بتوان کیفیت کالا را در طول زمان تولید توسط واحدهای صنعتی، سنجید و در صورت تخطی از دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های جاری، از ادامه تولید محصول جلوگیری کرد.    

 سازمان‌های ناظر کیفیت

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، در تمام کشورها سازمان‌هایی وجود دارند که با تدوین شیوه‌نامه‌های مکتوب، مراحل تولید یک کالا را با تضمین کیفیت حداقلی، تصویب می‌کنند. این سازمان‌ها که بر کیفیت کالاها نظارت دارند همان سازمان‌های استاندارد هستند که انواع و اسامی مختلف دارند. به‌عنوان نمونه یکی از نام‌های معروف در این زمینه، ایزو ISO  است که در سطح بین‌المللی شناخته‌شده و  157 عضو دارد. (ISO) مخفف عبارت International Organization for Standardization و سازمان بین‌المللی غیردولتی تشکیل یافته از نمایندگان مؤسسات استانداردسازی ملی است که درزمینه تدوین استانداردهای بین‌المللی فعالیت می‌کند. هدف این سازمان یکپارچه‌سازی تمامی فرایندها و روال انجام کارها با توجه به خواسته‌ها و شرایط قانونی تمامی کشورهاست.

علاوه بر این سازمان‌های دولتی، سازمان‌های ملی هم وجود دارند که درباره آن‌ها صحبت شد. اما استاندارد به‌طورکلی انواع مختلفی را شامل می‌شود که هرکدام کاربردی جداگانه در محدوده متفاوتی دارند.

طبقه‌بندی استانداردها عبارت‌اند از:

استانداردهای شرکتی یا کارخانه‌ای (company standard)

استانداردهای انجمنی یا صنفی (society standard)

استانداردهای ملی یا کشوری (natonal standard)

استانداردهای منطقه‌ای (regional standard)

استانداردهای بین‌المللی (international standard)

استاندارد‌های شرکتی: مجموعه قوانینی است که در حوزه یک شرکت یا کارخانه برای پیمانکاران زیرمجموعه تعریف می‌شود و تنها در همان حوزه اعتبار دارد و فعالیت‌های مختلف تولید، طراحی، آزمون، خدمات پس از فروش، کارکنان، خط‌مشی مدیریت و …. در آن موردتوجه قرار می‌گیرد. استانداردهایی نظیر جنرال الکتریک ،زیمنس، سامسونگ، تویوتا و … در این رده جای می‌گیرند.

استاندارد‌های انجمنی یا صنفی: مدارک مکتوبی است که در حوزه یک صنعتی – فنی و باهدف ایجاد یک‌زبان مشترک بین گروهی تدوین می‌شود. رشد و توسعه این نوع استاندارد بیشتر در کشور آمریکا بوده که به دلیل کیفیت بالا و تخصصی بودن، اعتبار جهانی پیداکرده است. برخی مثال‌ها عبارت‌اند از: استانداردهای انجمن آزمون و مواد آمریکا (ASTM )، انجمن مهندسان مکانیک آمریکا (ASME )، انجمن جوشکاری آمریکا (AWS)، انجمن مهندسان خودرو (SAE )  و ….

استانداردهای ملی یا کشوری: استانداردهایی هستند شامل مستندات و مقررات کیفی، تعاریف، روش‌های آزمون، و … یک کشور در مورد محصولات خود یا محصولاتی که در آن کشور اجازه فروش پیدا می‌کنند که به‌منظور حمایت از مصرف‌کنندگان تعیین می‌شوند. این گروه از استانداردها به‌وسیله سازمان استاندارد آن کشور با توجه به شرایط مختلف مانند شرایط اقتصادی، فنی و غیره تهیه می‌شوند. این قوانین شامل دو بخش اجباری و تشویقی هستند.

استانداردهای اجباری: در رابطه مستقیم با ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و یا تجارت بوده و به‌طور قانونی ازنظر اجرا، اجباری اعلام می‌شوند.

استانداردهای تشویقی: استانداردهایی هستند که تولیدکننده با توجه به توان بالای تولید و همچنین علاقه‌مندی و موافقت خود تمایل به اجرای آن دارد . ازجمله استانداردهای ملی می‌توان به استاندارد ملی ایران (INSO ) ، آمریکا (ANSI ) آلمان (DIN )، چین (GB) و … اشاره کرد.

استانداردهای منطقه‌ای: برخی عوامل مانند موقعیت جغرافیایی، سیاست، واردات و صادرات و … باعث می‌شود برخی از کشورها به‌منظور سهولت در مبادلات و تشریفات و هزینه‌ها به تدوین استانداردی بین چند کشور در یک منطقه بپردازند. به‌طور مثال، استاندارد حلال استانداردی منطقه‌ای است که مابین کشورهای اسلامی تنظیم‌شده است.

استانداردهای بین‌المللی: این استانداردها به‌منظور ایجاد تعریفی واحد و مورد تایید مابین تمامی کشورهای دنیا برای ایجاد هماهنگی و نیز گسترش همکاری‌های جهانی در خصوص فعالیت‌های اقتصادی، فنی، علمی و تحقیقاتی تدوین می‌شوند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: استاندارد ایزو (ISO) و استاندارد کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC)

انواع استاندارد

هر یک از استانداردهایی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند. اگر به‌عنوان‌مثال استاندارد ASTM  را در نظر بگیریم حدود ۱۳۰۰۰ استاندارد ASTM بیش از ۱۴۰ صنعت مختلف از فولاد و نیروگاه هسته‌ای گرفته تا پارچه و ماژیک وایت برد را پوشش می‌دهند. مثال ASTM A6 به مشخصات کلی انواع محصولات فولادی نورد شده می‌پردازد که اصطلاحا به آن، Basic Standard  یا استاندارد پایه گفته می‌شود. از سوی دیگر ASTM C168 اصطلاحات و واژه‌های مرتبط با عایق حرارتی را بیان می‌کند که به این‌ها Terminology Standard یا استاندارد واژه‌شناسی می‌گویند.

از پرکاربردترین انواع استانداردها می‌توان به ASTM ، ASME، API، SAE، AWS، INSO_ISIRI و ISO اشاره کرد.

آنچه اهمیت دارد این است که وجود استاندارد برای یک کالا به معنی بالاترین کیفیت نیست. کالاهای زیادی در کشور وجود دارند که کیفیت بالاتری از استاندارد معمول دارند و متقابلا کالاهایی هم هستند که کیفیت آنها از استاندارد پایین‌تر است لذا آنچه به عنوان استاندارد تعریف می‌شود کف کیفیت است نه سقف آن و این موضوع مهمی است که از دید بسیاری پنهان مانده است.  

برای دریافت پی‌دی‌اف این مطلب اینجا را کلیک کنید