آجر از قدیمی‌ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان‌شناسان به ده هزار سال پیش می‌رسد. در ایران بقایای کوره‌های سفال‌پزی و آجرپزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آن‌ها به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد پیدا شده است. همچنین نشانه‌هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است.وازه آجر بابلی و نام خشت‌هایی بوده که بر روی آن‌ها منشورها، قوانین و نظایر آن‌ها را می‌نوشتند. گمان می‌رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره‌ها و کف اجاق‌ها به پختن آجر پی برده‌اند.کوره‌های آجرپزی ابتدایی بی‌گمان از مکان‌هایی تشکیل می‌شده که در آن لایه‌های هیزم و خشت متناوباً روی هم چیده می‌شده است.
تاریخچه:استفاده از آجر از آسیای غربی به سوی غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است. در سده چهارم اروپایی‌ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و رواج مجدد از سده 12 میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد.در ایران باستان ساختمان‌های بزرگ و زیبایی بنا شده‌اند که پاره‌ای از آن‌ها هنوز پا بر جا هستند. نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم، آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته‌اند همچنین پل‌ها و سدهای قدیمی مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهای قدیمی می‌باشند.
انواع آجر در ایران قدیم
در ایران هر جا سنگ کم و خاک خوب در دسترس بوده، آجرپزی و مصرف آجر معمول شده است. اندازه آجر ایلامی حدود 10×38×38 سانتی‌متر بوده است. پختن و مصرف آجر در زمان ساسانیان گسترش یافته و در ساختمان‌های بزرگ مانند آتشکده‌ها به کار رفته است. اندازه آجر این دوره جدید 44×44×7 تا 8 بوده است و بعدهای آن 20×20×3 تا 4 سانتی‌متر کاهش یافت. در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگ‌تری به نام ختایی به ابعاد 5×25×25 سانتی‌متر و یا بزرگ‌تر از آن به نام نظامی در ابعاد 40×4×5 سانتی‌متر استفاده می‌شده است.از انواع دیگر آجر در گذشته آجر قزاقی می‌باشد که پیش از جنگ جهانی اول روس‌ها آن را تولید می‌کردند که ابعاد آن 5×10×20 بوده است.
آجر و مواد اولیه آن
آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خام و دگرگونی آن بر اثر گرما به دست می‌آید. خاک آجر مخلوطی است از خاک رس، ماسه، فلدسپات، سنگ آهک، سولفات‌ها، سولفورها، فسفات‌ها، کانی‌های آهن، منگنز، منیزیم، سدیم، پتاسیم، مواد آلی و...
مراحل ساخت آجر عبارتند از:
- کندن و استخراج مواد خام
- آماده‌سازی مواد اولیه
- قالب‌گیری
- خشک کردن
- تخلیه و انبار کردن محصول
انواع کوره‌های آجرپزی
پس از خشک شدن خشت‌ها را در کوره می‌چینند. طرز چیدن آن‌ها طوری است که بین آن‌ها فاصله وجود دارد تا گازهای داغ و شعله بتواند از لای آن‌ها عبور کند.کوره‌های آجرپزی سه نوع هستند: کوره تنوره‌ای، هوفمان و تونلیقابل ذکر است که کوره‌های تونلی مدرن‌ترین کوره‌های آجرپزی می‌باشند که در آن‌ها سرامیک‌های ممتاز و صنعتی نیز می‌پزند.
ویژگی‌های آجر
آجر خوب باید در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ بدهد. صدای زنگ نشانه سلامت توپری، مقاومت و کمی میزان جذب آب آن است. آجر خوب باید در آتش‌سوزی مقاومت کند و خمیری و آب نشود. رنگ آجر خوب باید یکنواخت باشد و همچنین باید یکنواخت و سطح آن بدون حفره باشد. سختی آجر باید به اندازه‌ای باشد که با ناخن خط نیفتد.
استاندارد آجر در ایران
بنابر آخرین استاندارد ایران به تاریخ 7 خرداد 1357 در مورد آجرهای رسی، آجرها به دو گروه دستی و ماشینی تقسیم‌بندی می‌شوند. آجرهای دستی خود به دو نوع فشاری و قزاقی سفید و آجر ماشینی نیز به توپر و سوراخ‌دار گروه‌بندی شده‌اند.میزان جذب آب مطابق استاندارد ایران در آجرهای دستی حداکثر 20درصد و در آجرهای ماشینی 16درصد و حداقل برای هر دو نوع آجر 8درصد تعیین شده است.
انواع آجر غیر رسی و اشکال آن
جوش آجر خاص در صنعت سفال‌پزی است که در کشورهای صنعتی دارای اهمیت ویژه‌ای است. از این آجر برای نماسازی ساختمان‌ها، فرش کف پیاده‌روها، پوشش بدنه و کف آبروها و مجراهای فاضلاب، تونل‌ها، ساختن دودکش‌ها، فرش کف کارخانه‌ها، انبارهای کشاورزی، سالن‌های دامداری پرورش طیور و استخرهای صنعتی و غیره استفاده می‌شود.
انواع خاص آجر تولیدی در کشورهای اروپایی
آجرهایی در کشورهای صنعتی اروپا تولید می‌شوند که هنوز تولید آن در ایران مرسوم نشده است از آن جمله بلوک‌های تو خالی آتش‌بند برای نصب دور ستون‌ها به منظور جلوگیری از نفوذ آتش قطعات ویژه به شکل منحنی‌های کوژ و کاس هستند که هنوز در ایران تولید نمی‌شوند.
منبع: اینترنت
نشریه پنجره ایرانیان، سال پنجم ، شماره 57 ، تیرماه 1391
