اشاره:برچسب مصرف انرژی شامل اطلاعات اولیه در خصوص انرژی مصرفی وسایل خانگی است و نشان‌دهنده رتبه انرژی است که به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا نسبت به مصرف انرژی وسیله مورد استفاده خود اطلاعات لازم را کسب کنند‌ که این مساله باعث بالارفتن کیفیت خرید می‌شود‌. ‌در حال حاضر بیشتر تولید‌کنندگان وسایل خانگی از نظر قانونی ملزم به نصب این برچسب بر روی وسایل خود هستند‌. ‌اطلاعات موجود در برچسب مصرف انرژی از یک طرف دارای اثرات مثبتی درخصوص حفاظت از محیط زیست است و از طرفی دیگر موجب ایجاد یک رقابت در بین تولیدکنندگان وسایل خانگی می‌شود تا باعث شود به مرور زمان وسایل پر‌بازده با مصرف انرژی کم جایگزین وسایل با مصرف انرژی بسیار زیاد شوند. ‌‌بیشتر وسایل خانگی از جمله ماشین‌های لباسشویی،‌ یخچال‌،‌ یخچال‌فریزرها،‌ ماشین‌های ظرف‌شویی‌،‌ آبگرمن‌های برقی،‌ کولرهای گازی و آبی،‌ آون‌ها و.... ملزم به نصب برچسب مصرف انرژی هستند.

برچسب مصرف انرژی باید بر روی صفحه جلوی وسیله در جایی که کاملا قابل مشاهده باشد، بدون اینکه چیزی مانع از نمایش آن شود، نصب شود. ‌‌این مساله حتی شامل وسایل توکار نیز است. ‌‌همان‌گونه که در برچسب شکل (1) مشاهده می‌شود، این برچسب شامل دو قسمت است که سازندگان باید دقت داشته باشند تا این برچسب را به صورت کامل با تمامی‌ اطلاعات مندرج در آن بر روی تولیدات خود نصب کنند. با وجود اینکه تعداد وسایل خانگی که ملزم به نصب برچسب هستند، این روزها بسیار زیاد شده است، ولی پیش‌بینی می‌شود تا نصب برچسب برای وسایل برقی دیگر مانند سشوارها،‌ مایکروفرها،‌ تلویزیون‌ها، DVD‌ها و........ نیز در آینده تدوین و الزام شود.

شکل( 1)- برچسب مصرف انرژی اروپا

از آنجایی که اهمیت به برچسب جهت کاهش مصرف انرژی در وسایل پرمصرف بسیار حائز اهمیت است،‌ درتعدادی از کشورهای اروپایی از قبیل: ‌دانمارک،‌ فرانسه،‌ آلمان،‌ ایتالیا،‌ هلند، لهستان و انگلستان  یک همه‌پرسی در خصوص شناخت مردم از برچسب و نحوه استفاده از اطلاعات مندرج در آن در هنگام خرید،‌ توسط مراکز زیر انجام شد:

• UK Department of Environment Food and Rural Affairs(Defra)
• UK Energy Saving Trust
• UK National Consumer Concil
• ANEC
• BEUC

‌در این همه‌پرسی 1000 نفر در گروه سنی 16 تا 64 سال مورد سوال واقع شدند. ‌‌در این همه‌پرسی بالای 80  درصد افراد برچسب مصرف انرژی را می‌شناختند و تقریبا همه آنها کاملا می‌دانستند که کدام رتبه پربازده و کدام رتبه کم‌بازده است و همگی آنها بازگو نمودند که طراحی برچسب مصرف انرژی کاملا برای آنها قابل فهم است و آنها در هنگام خرید کاملا  به این قضیه اهمیت می‌دهند. ‌‌این مساله بازگو کننده این مورد است که دستورالعمل برچسب مصرف انرژی به شماره   EEC /75 /92 برای وسایل خانگی که در سال 1992 پذیرفته شده و فروشندگان را ملزم می‌نماید تا برچسب مصرف انرژی اجباری را برای انواع مختلف گروه‌های وسایل خانگی بر روی وسایل نصب کنند،‌ کاملا  تاثیرگذار بوده است و مردم دنیا با آگاهی کامل از اهداف این پروژه در هنگام خرید وسایل به رتبه مصرف انرژی بسیار اهمیت می‌دهند و رتبه‌های انرژی  A-G برای اکثریت مردم قابل فهم است و جزء اطلاعات که در برچسب نشان‌دهنده بازدهی زیاد و کم در وسایل است کاملا مفید برای آنها محسوب می‌شود.

پیشرفت محصولات در بازار

با نوآوری و تلاش برای بیشتر شدن بازدهی انرژی در تولیدات،‌ تکنولوژی ساخت بسیاری از لوازم خانگی پیشرفت کرده است، به طوری که در حال حاضر بیشتر آنها در گروه محصولات رتبه  A‌قرار گرفته‌اند و بسیاری دیگر نیز دارای مصرف انرژی‌،‌ ‌خیلی کمتر از رتبه‌A‌هستند.امروزه به ندرت وسایل خانگی که دارای رتبه مصرف انرژی کمتر از D باشد،‌ در بازار به فروش می‌رسد.

شکل( 2)- میزان فروش ماشین ظرفشویی(بطور نمونه) در سال 2005 در کشورهای مختلف اروپایی بر‌اساس رتبه انرژی

توسعه رتبه‌های انرژی در برچسب مصرف انرژی

همانگونه که عنوان شد بیشتر لوازم خانگی دارای رتبه مصرف انرژی‌A‌و در بسیاری موارد خیلی بهتر از این رتبه نیز هستند بطوری‌که بازه‌های انرژی مربوط به رتبه‌بندی‌A-G‌،‌ دیگر جوابگوی نمونه‌های جدید نیست و در واقع اکثریت نمونه‌هایی که در بازار برای فروش وجود دارند بر اساس الزامات برچسب مصرف انرژی دارای مصرف انرژی بسیار کمی‌است. ‌به همین دلیل،‌ در سال 2003 سیستم تقسیم‌بندی رتبه‌های انرژی توسعه پیدا کرد و رتبه‌های با بازدهی بیشتر در بالاتر از رتبه A‌‌به این برچسب اضافه شد. بطوری‌که برای ماشین‌های لباسشویی A+ و برای یخچال‌ها و فریزرها A+ و A++اضافه شد و مشخص شد تا این طرح جدید به صورت موقتی تا زمانی‌که دستورالعمل جدید برای تعیین رتبه‌های انرژی تدوین شود، اجرا شود.

شکل( 3)- فروش یخچال‌ها در سال 2005 با رتبه‌های انرژی جدید

شکل( 4)- فروش ماشین‌های لباسشویی در سال 2005 با رتبه‌های انرژی جدید

در پاییز 2009 کمیسیون اروپا پیشنهاد تعریف رتبه‌های انرژی %20- A ، 40%- A‌،‌ 60% A-‌ر ا برای بالای رتبه انرژی‌‌‌A در برچسب مصرف انرژی مطرح نمود. ‌هدف اصلی این طرح این مساله بود که با سیستم رتبه‌بندی موجود، رتبه انرژی بسیاری از تولیدات کارخانجات در طول زمان بدون تغییر خواهد ماند و حتی اگر مقادیر مربوط به رتبه‌های انرژی آنها کمی ‌متفاوت باشد، نیز تغییری در برچسب مصرف انرژی آنها بوجود نخواهد آمد زیرا رتبه انرژی آنها ثابت است‌. ‌ولی در این میان مخالفان این طرح نیز این مساله را مطرح نمودند که برچسب مصرف انرژی با طرح جدید و اضافه شدن رتبه‌های پر‌بازده به آن،‌ به مرور زمان اثرش را از دست خواهد داد و هدف اصلی خود را فراموش خواهد کرد.پس از چند ماه بعد از مذاکرات بسیار در این خصوص،‌ نهایتا یک طرح توافقی بین اعضای مجلس اروپا و کمیسیون اروپا صورت گرفت‌. ‌طرح جدید بدین صورت شد که سه گروه انرژی دیگر نیز در بالای رتبه A‌‌به برچسب اضافه شود ولی هنوزتعداد رتبه‌های انرژی همان 7 رده باقی بماند‌. ‌‌پس از طرح این مورد گروه مصرف‌کنندگان و خریداران لوازم خانگی بسیار ازاین پیشنهاد انتقاد کردند و در مقابل از برچسب مصرف انرژی قبلی که ساده‌تر بود طرفداری نمودند و بازگو کردند که برچسب قبلی سیستم پویایی را جهت تولید محصولات پر بازده ایجاد می‌کرد. ‌‌در این میان گروه صنایع نیز نسبت به این مساله ابراز نگرانی کردند که هنوز برچسب‌های مصرف انرژی قدیمی ‌در بازار موجود است و همچنین الزامات مربوط به طرح جدید برای تولید‌کنندگان و فروشندگان محصولات خیلی مشخص نیست و این مساله باعث سردگمی ‌بخش‌های مختلف می‌شود .

با وجود تمام مسائل مطرح شده،‌ بالاخره مجلس در سال 2010 طرح جدید برچسب را تصویب نمود.

شکل( 5)- رده بندی جدید برای برچسب مصرف انرژی

پیش‌بینی چگونگی اثر برچسب مصرف انرژی با طرح جدید

بر اساس تئوری پیش‌بینی‌ (1979‌ ‌Tversky‌ and  Kahneman) ‌مشخص می‌شود که مصرف‌کنندگان لوازم خانگی نمونه‌های خود را با توجه به نقطه مبنا یعنی همان رتبه A‌در برچسب قدیمی‌ ارزیابی می‌کنند. ‌‌همچنین این تئوری این‌گونه فرض می‌کند که قبول هر محرکی تاثیر‌پذیری بسیار زیاد نسبت به چگونگی قبول محرک قبلی مانند سطح درآمد مصرف‌کنندگان دارد. ‌نقطه مبنا که همان رتبه انرژی Aاست، برای 15 سال بیان‌کننده بهترین لوازم مصرفی خانگی با بازدهی بسیارخوب بوده و این مساله عمیقا در ذهن انسانها وارد شده است. ‌در منحنی شکل( 6) مشاهده می‌شود که رابطه بین رتبه  بازدهی انرژی و قیمتی که مصرف‌کنندگان توانایی پرداخت را دارند شیب بیشتری برای رتبه‌های کم‌بازده دارد تا برای رتبه‌های پر‌بازده.

شکل( 6) – منحنی مربوط به رتبه‌های انرژی نسبت به نقطه مبنا

جهت بررسی بیشتر برچسب انرژی جدید‌،‌ اتحادیه اروپا تصمیم گرفت تا برچسب جدید را از طریق آگهی تبلیغاتی تلویزیون معرفی نماید. ‌آنها هر دو برچسب مصرف انرژی قدیمی ‌و جدید را به همراه تعدادی سوال بصورت زیر مطرح نمودند:

در زیر هرکدام از این برچسب‌ها،‌ بصورت جداگانه مطرح نمودند که چنانچه هر کدام از این برچسب‌ها بروی وسیله‌ای که می‌خواهید خریداری نمایید نصب باشد،‌ شما در هنگام خرید به کدام یک از موارد زیر بیشتر اهمیت می‌دهید.

1-  نام کارخانه سازنده

2- سطح تکنولوژی

3- رتبه مصرف انرژی

4- قیمت

این تحقیق بروی 2244 انتخاب‌،‌ در کشور آلمان توسط تیمی‌از GFK انجام گرفت. ‌جواب‌ها به دو نوع مختلف تقسیم شدند که کاملا وابسته به ارائه برچسب و طراحی آن بودند.

نتایج بررسی‌ها

پس از تجزیه و تحلیل بر روی داده‌های جمع‌آوری شده مشخص شد که طرز برخورد مصرف‌کنندگان و اثر برچسب  مصرف انرژی جدید بر روی آنها کاملا متفاوت است، بطوری که با ارائه برچسب مصرف انرژی قدیمی ‌مشاهده می‌شود که تقریبا  توجه به رتبه مصرف انرژی تاثیری همانند قیمت دارد و به یک اندازه به آن اهمیت داده می‌شود  ولی در برچسب  انرژی جدید توجه به رتبه انرژی با بازدهی بسیار عالی به شدت افت می‌کند و مصرف‌کنندگان خیلی بیشتر به قیمت نمونه اهمیت می‌دهند.

شکل( 7)- اهمیت نسبی به برچسب مصرف انرژی

 نتیجه‌گیری

و یا با تحقیقات بعمل آمده مشخص شده است که ارائه برچسب انرژی جدید با رتبه‌های انرژی+++ A+,A++,A‌و یا A20%,A40%,A60% دارای اثر برچسب انرژی A-G قدیمی ‌نیست و با زیاد شدن رده‌های انرژی پر‌بازده در برچسب انرژی‌،‌ خریداران کمتر به بازدهی وسیله مصرفی خود اهمیت می‌دهند و معمولا نقطه مبنا خود را همان رتبه A در نظر می‌گیرند و از آنجایی که تولیدات با رتبه انرژی بالاتر از A‌دارای قیمت بسیار بالاتری نسبت به بقیه نمونه‌ها است‌،خریداران بیشتر به قیمت محصولات اهمیت می‌دهند تا بازدهی انرژی آن و این طور بازگو می‌کنند که رتبه A‌نشاندهنده یک بازدهی مناسب برای محصولات است.

شکل( 8)- طراحی برچسب مصرف انرژی در کشورهای مختلف

ماهنامه پنجره ایرانیان – شماره64-بهمن 91