سیاست «تامین مسکن حداقلی برای 4 دهک اول» که پیش‌تر «مسکن ‌اجتماعی» نامگذاری شده بود، از طریق سه برنامه شامل ساخت مسکن ملکی، تامین مسکن‌ اجاره‌ای و پرداخت کمک هزینه اجاره‌بها به‌زودی شکل عملیاتی به خود می‌گیرد.این برنامه‌ها با همکاری مشترک وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی و تعاون، تحت نام «مسکن‌امید» در مرحله نهایی تصویب است.«مسکن امید» برای حداقل 600 هزار خانوار در مدت 6 سال طراحی شده و نهادهایی همچون بهزیستی، تامین ‌اجتماعی، کمیته امداد، صندوق‌ بازنشستگی و بنیاد مسکن، متولی شناسایی مخاطبان و مدیریت اجرای طرح خواهند بود.در مسکن امید، یک خط‌ قرمز ترسیم شده است.

«مسکن‌امید» پی‌ریزی شد

مجموعه برنامه‌هایی که در نسخه جدید طرح جامع مسکن، برای دهک‌های کم‌درآمد در نظرگرفته شده، تقریبا مراحل پایانی تصویب را پشت‌سر گذاشته و در مرحله تعیین «متولی اجرا» قرار گرفته است.

وزارت راه‌وشهرسازی همانطور که در ابتدای دولت یازدهم وعده داد، «سیاست» تازه‌ای را در ازای توقف طرح مسکن‌مهر، برای خانوارهای کم‌بضاعت فاقد مسکن اتخاذ کند، هم‌اکنون ماحصل یکسال مطالعه گروه‌های تحقیق بابت شناسایی طرح جایگزین را «مسکن‌اجتماعی» معرفی کرده است. طرح «مسکن‌اجتماعی»، سیاست «تامین مسکن حداقلی برای خانوارهای اجاره‌نشین 4 دهک اول» را دنبال می‌کند و دارای حداقل سه برنامه عملیاتی- محوری است.

در قالب «مسکن‌اجتماعی»، برنامه‌هایی همچون «ساخت مسکن ملکی»، «ساخت یا تامین مسکن اجاره‌ای» و همچنین «تامین کمک‌هزینه اجاره‌بها یا همان یارانه‌ اجاره مسکن» پیش‌بینی شده است.

مسوولان بخش مسکن برای عملیاتی شدن این برنامه‌ها، با توجه به ملاحظه‌ای که براساس تجربه به‌دست آمده از مسکن‌مهر، بابت پرهیز از دخالت مستقیم دولت در کار مسکن‌سازی دارند، به فکر استفاده از ظرفیت‌ نهادهای متولی معیشت کم‌درآمدها در مسیر اجرای «مسکن‌اجتماعی» هستند.

در این میان، اعلام آمادگی وزیر تعاون برای تامین مسکن کارگران، زمینه‌ای قوی برای همکاری دو وزارتخانه «راه‌وشهرسازی» و «تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی» به‌وجود آورده است.  این دو وزارتخانه در نظر دارند، بخشی از سیاست‌ها و برنامه‌های طرح «مسکن‌اجتماعی» را تحت نام «مسکن‌امید» از سال94 در سراسر کشور به اجرا دربیاورند.

«مسکن‌امید» برای اولین‌بار، اردیبهشت امسال از زبان علی ربیعی وزیر تعاون در گردهمایی روز کارگر مطرح شد.

مسوولان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیمه اول امسال اعلام کردند، برای تامین مسکن کارگران طرحی موسوم به «مسکن‌امید» با ظرفیت 2 میلیون واحدمسکونی برای کارگران و بازنشسته‌های تامین اجتماعی در نظر گرفته‌اند.

هر چند طی ماه‌های اخیر، سکوت در این باره، باعث فراموشی مخاطبان نسبت به این طرح شد، اما همان طور که پیش‌تر، وزیر تعاون از مذاکره اولیه خود با وزیر راه‌وشهرسازی برای اجرای «مسکن‌امید» توسط دو وزارتخانه گفته بود، این طرح به‌زودی در قالب یک توافق مشترک شکل عملیاتی به خود می‌گیرد.

  ابعاد و مختصات مسکن امید

گزارش ها در این باره حاکی است: طرح «مسکن‌امید» با ظرفیت کلی حداقل 600هزار واحدمسکونی، برای یک دوره حداقل 6ساله پیش‌بینی شده است. وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی و تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی در نظر دارند از ابتدای سال94 در قالب این طرح، سالانه نیاز مسکن حدود 100 هزار خانوار عضو 4 دهک اول را به یکی از سه شکل مسکن‌اجاره‌ای، مسکن‌ملکی و یارانه‌ اجاره‌بها، تامین کنند.

همه شیوه‌های اجرایی «مسکن‌امید» براساس سازوکارهای قید شده در نسخه جدید طرح جامع مسکن، طراحی خواهد شد.

طرح جامع مسکن، نقشه‌راه دولت یازدهم برای هر نوع اقدام در بخش مسکن محسوب می‌شود که ریز مسیرهای اجرایی در سه زمینه‌ کلی «تامین مسکن همه دهک‌ها، ساماندهی بازار مسکن و همچنین نظام تامین مالی مسکن» در آن آمده است. طبق نیازسنجی‌هایی که در طرح جامع مسکن انجام شده، در فاصله سال‌های 1393 تا 1405، حدود 4/2 میلیون خانوار اجاره‌نشین در 4 دهک اول، جامعه مخاطبان «مسکن‌اجتماعی» را تشکیل خواهند داد که در طول این 13سال، امکانات سکونتی و در عین حال توانمندسازی آنها باید توسط دولت انجام گیرد. هم‌اکنون برای حداقل 600 هزار خانوار از جمعیت کم‌درآمدهای متقاضی مسکن در بازه زمانی شش سال آینده، طرح «مسکن‌امید» در آستانه تصویب نهایی و اجرا قرار گرفته است.

هر چند در جریان مذاکرات اولیه ماه‌های اخیر، ظرفیت 2 میلیونی برای مسکن‌امید پیشنهاد شده بود؛ اما حساسیت مقامات وزارت راه‌‌وشهرسازی به طراحی یک ظرفیت واقعی و دست‌یافتنی باعث تعدیل رقم اولیه شد.در صورتی که توافق نهایی دو وزارتخانه برای اجرای سیاست‌های مسکن‌اجتماعی در قالب طرح «مسکن‌امید» به امضای دو وزیر برسد، یکبار دیگر وزارت تعاون و مجموعه تعاونی‌های مسکن، به صحنه مسکن‌سازی برمی‌گردند.

این دو وزارتخانه– وزارت مسکن و وزارت تعاون- اولین بار در سال86 و در جریان اجرای طرح مسکن‌مهر، کار مشترک انجام دادند؛ آن زمان بنا بود 5/1 میلیون واحدمسکونی توسط تعاونی‌ها ساخته شود.

در حال حاضر، هنوز هیچ مصوبه یا توافق‌نامه رسمی بین وزیر راه‌وشهرسازی و وزیر تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی، برای نحوه اجرای «مسکن‌امید» منعقد نشده است، اما مطابق پیش‌نویس طرح جامع مسکن، مطالعه کارشناسان و موضوعات پیشنهادی قرار است نهادهای تحت امر وزارت تعاون و وزارت راه‌‌وشهرسازی، ماموریت‌های مسکن‌امید را محقق کنند.

سازمان تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی، سازمان بهزیستی، کمیته امداد و همچنین بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، مجموعه نهادها و دستگاه‌هایی هستند که سکان مدیریت و نظارت بر اجرای مسکن‌امید را به دست خواهند گرفت. 

عباس آخوندی، اوایل امسال و در روز سالگرد تشکیل حساب 100 حضرت امام خمینی (ره)، با حضور در بنیاد مسکن، اعتبار اولیه‌ای معادل یک میلیارد تومان برای اجرای «مسکن ‌اجتماعی» به بنیاد ارائه کرد و از مسوولان بنیاد مسکن خواست مقدمات شناسایی جامعه مخاطبان را آغاز کنند.

هم‌اکنون بنیاد مسکن در کنار 4 نهاد دیگر، باید «مسکن‌امید» را جلو ببرند.

در قالب «مسکن‌امید»، قرار است نیاز مسکن 100 هزار خانوار 4 دهک اول در هر سال، از سه طریق ساخت مسکن ملکی، اجاره‌ای و همچنین پرداخت کمک‌هزینه اجاره‌بها تامین شود.در این طرح، تشکیل تعاونی‌های مسکن کارگری پیش‌بینی شده است.

برآورد می‌شود بسته سه منظوره ساخت، اجاره و کمک‌‌هزینه اجاره‌بهای طرح مسکن امید، برای کل دوره 6ساله، به حداقل 60 هزار میلیارد تومان منابع احتیاج داشته باشد. منابع «مسکن‌امید» شامل زمین، تسهیلات بانکی، کمک هزینه دولتی و آورده نقدینگی متقاضیان – دهک‌های 1 و 2 از پرداخت آورده معافند – خواهد بود.

به این منظور، سه بانک رفاه، تعاون و مسکن، بخش‌هایی از عملیات تامین مالی مسکن‌امید را برعهده خواهند گرفت و مابقی منابع مالی مورد نیاز از محل وجوه اداره شده دولتی و منابع طرح هدفمندی یارانه‌ها تامین خواهد شد.

همچنین مصوبه پرداخت 300 هزار فقره وام 50میلیونی نوسازی در بافت‌های فرسوده که اخیرا به تصویب دولت و شورای پول و اعتبار رسید نیز به کمک «مسکن امید» می‌آید.

  زمین «مسکن‌امید»، از کجا؟

آن‌طور که در طرح جامع مسکن به‌عنوان نقشه‌راه دولت در مسائل اجرایی بخش مسکن آمده است، «مکان‌یابی» برای هر نوع برنامه ساخت یا تامین مسکن در سال‌‌های آینده باید با محوریت «شهرمنطقه» انجام بگیرد. «شهرمنطقه» مجموعه شهر اصلی و شهرستان‌های اطراف در فاصله نزدیک به هم را شامل می‌شود؛ به گونه‌ای که برنامه مسکن‌سازی در مناطقی که به محل کار و فعالیت خانوارها نزدیک است و در عین حال امکان تردد و جابه‌جایی وجود دارد، اجرا خواهد شد.

مطالعات طرح جامع مسکن نشان می‌دهد: در دست‌‌کم دو دهه گذشته، مکان‌یابی‌ها برای تامین مسکن خانوارهای کم‌درآمد نادرست بوده و هماهنگ نبودن طرح‌های شهری با طرح‌های تامین مسکن باعث شده در فواصل دورتر از کلان‌شهرها یا روی زمین‌های گران‌قیمت داخل شهرها، برنامه‌ریزی‌های غیرکاربردی انجام شود. به همین خاطر، هم‌اکنون برای «مسکن‌امید»، متناسب با مکان اراضی تحت مالکیت دولت، اولویت به بافت‌فرسوده داخل شهرها و شهرستان‌های اطراف شهرهای اصلی داده شده است. در عین حال، طبق ماده‌ای از قانون ساماندهی مسکن، کلیه وزارتخانه‌ها و دستگاه‌‌های دولتی، مکلفند زمین‌های خود در داخل شهرها را به منظور اجرای طرح‌های تامین مسکن کم‌درآمدها، در اختیار وزارت راه‌وشهرسازی قرار دهند.

آنچه در حال حاضر، از طرف مسوولان وزارت راه‌‌وشهرسازی برای تامین «زمین» موردنیاز مسکن‌امید، جزو خط‌قرمز تعریف شده است، جلوگیری از هر نوع تمرکزگرایی مطلق خانوارهای کم‌درآمد است.

قرار است، این خانوارها به صورت پراکنده از سه برنامه مسکن‌امید منتفع شوند؛ به این معنی که ایجاد یک محله اجاره‌ای یا ملکی مخصوص 4 دهک اول، در دستور کار نیست..