بعد از جلسه وزیر اقتصاد و رئیس سازمان برنامه با مجلسی‌ها که عصر دوشنبه هفته قبل در بهارستان برگزارشده بود، خبر آمد که بازار ثانویه ارز تا ۴۸ ساعت آینده (چهارشنبه همان هفته) آغاز به کار می‌کند.

محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با اعلام این خبر گفت: با توجه به اصرار مجلس، اخیرا دولت نرخ دوم ارز را قبول کرد و اعلام شد تا ۴۸ ساعت آینده بازار ثانویه ارز آغاز به کار می‌کند.

مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد هم با اشاره به اینکه سازوکارهای لازم برای عرضه ارز توافقی تدارک دیده‌شده، گفت: بازار ثانویه ارزی طی روزهای آتی در بازار سرمایه کشور تشکیل می‌شود.

مجلس و دولت بعد از شکست سیاست ارز تک‌نرخی در قیمت ۴۲۰۰ تومان‌ که از ۲۱ فروردین‌ماه اجرایی شد به این تصمیم رسیدند که باید بازار و نرخ دومی هم برای تامین ارز باقیمت آزاد وجود داشته باشد.

گفته می‌شود، اجازه تشکیل بازار ثانویه ارزی قبل از سفر اخیر رئیس‌جمهوری از او گرفته شده است و آقای روحانی باوجود بازار دومی برای ارز موافقت کرده است.

فلسفه‌ تشکیل بازار ثانویه ارز، تامین ارز سایر گروه‌های کالایی است که نامشان جزو فهرست دلار ۴۲۰۰ تومانی نیست و با برچیده شدن بازار آزاد ارز و قاچاق محسوب شدن فعالیت در این بخش در تامین نیازهای ارزی خود ناتوان شده‌اند.

بعد از گذشت ۴۸ ساعت از اعلام خبر تشکیل بازار ثانویه ارز، ولی‌الله سیف در حاشیه جلسه‌ هیات دولت، به خبرنگاران گفت: امروز اولین روز است که بازار ثانویه کار خود را آغاز کرده و از محل ۲۰ درصد صادرات کالاهای بخش خصوصی فعال می‌شود.

سیف گفت: در این بازار واردکننده با صادرکننده تفاهم می‌کند و البته ارز به‌صورت فیزیکی ارائه نمی‌شود، بلکه از حساب صادرکننده به‌حساب واردکننده منتقل می‌شود.

اما باوجود اعلام آغاز به کار بازار ثانویه ارز از سوی رئیس‌کل بانک مرکزی ولی بازهم ابهامات این بازار بسیار زیاد بود و مشخص نبود که این بازار چیست و چطور کار می‌کند.

به همین دلیل هم مهدی کسرایی پور؛ مدیرکل سیاست‌ها و مقررات ارزی بانک مرکزی در روزهای اخیر به بیان توضیحاتی در این خصوص پرداخت و از آغاز به کار بازار ثانویه ارز از امروز سه‌شنبه ۱۹ تیرماه خبر داد.

او گفته است: با انجام معاملات مربوط به ۲۰ درصد صادرات غیرنفتی و اختصاص ارز آن به واردات کالاهای مصرفی در سامانه نیما، به‌طور خودکار اطلاعات مربوط به نرخ توافق شده‌ مبادله ارز در سامانه اطلاعات بانک مرکزی موسوم به سنا قابل‌دسترس خواهد بود.

وی درباره سازوکار تعیین نرخ و مبادله ارز در بازار ثانویه گفت: صادرکنندگان می‌توانند ارز حاصل از ۲۰ درصد صادرات غیرنفتی را با واردکنندگان کالاهای دسته سوم مبادله کنند. مدیرکل سیاست‌ها و مقررات ارزی بانک مرکزی، گفت: دو طرف می‌توانند هم از سامانه‌های تجارت وزارت صنعت، معدن و تجارت استفاده کنند که در این صورت ارز و ریال و امتیاز واردات صادرکننده مورد مبادله قرار می‌گیرد و یا اینکه این امکان در سامانه نیما نیز وجود دارد که این بخش از صادرکنندگان بتوانند ارز خود را در سامانه نیما به نرخ رقابتی که به‌صورت عرضه و تقاضا تعیین می‌شود بفروشند.

کسرایی پور گفت: صرافی‌ها نیز به‌عنوان واسطه بین واردکننده و صادرکننده عمل می‌کنند و برای نرخ توافقی بازار ثانویه سقفی تعیین نشده است. وی پیش‌بینی کرد: ایجاد بازار ثانویه بتوانند نرخ‌های بازار غیررسمی را کنترل کند.

بعد از نجومی شدن قیمت دلار در بازار آزاد طی ماه‌های اخیر، دولت تصمیم گرفت تا ارز را تک‌نرخی کند و در ابتدا اعلام شد تمام نیازهای ارزی را با دلار ۴۲۰۰ تومانی پوشش می‌دهد اما بعد از مدتی مشخص شد که تنها برخی از گروه‌های کالایی می‌توانند ارز دولتی را دریافت کنند.

این در حالی بود که با قاچاق اعلام شدن خریدوفروش در بازار آزاد ارز، عملاً متقاضیان ارز برای تامین نیازهای ارزی خود به سد دولت خورده و نمی‌توانستند مشکل خود را حل کنند.

ولی این تمام مشکلات دلار ۴۲۰۰ تومانی نبود؛ هم‌زمان با تک‌نرخی شدن ارز از سوی بانک مرکزی، سامانه‌ای بانام نیما هم راه‌اندازی شد تا صادرکنندگان دلارهای حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما عرضه کنند و واردکنندگان نیز دلار موردنیاز خود را جهت واردات کالا از همین سامانه تامین نمایند.

با آغاز به کار سامانه نیما مشخص شد که برخی صادرکنندگان ازجمله پتروشیمی‌ها از دستور دولت برای بازگرداندن دلار حاصل از صادرات خود به سامانه نیما سرپیچی می‌کنند چراکه قیمت دلار در بازار آزاد تقریباً دو برابر قیمت دلار در سامانه نیما است، ضمن آن‌که اگرچه دولت برای واردات برخی کالاها دلار ۴۲۰۰ تومانی را پرداخت می‌کند و باقی واردکنندگان کالاها مجبورند دلار موردنیاز خود را از بازار آزاد تهیه کنند.

هرچند هنوز جزئیات راه‌اندازی بازار ثانویه ارزی برای مردم شفاف نیست چراکه خبرها در این خصوص ناقص است و برخی هم می‌گویند هنوز دولت مقدمات تشکیل این بازار را به‌طور کامل فراهم نکرده است. قبلاً گفته‌شده بود کف و سقفی برای قیمت معاملات ارزی در این بازار در نظر گرفته می‌شود تا ارز صادرکنندگان به واردکنندگان فروخته شود. ولی بعداً در خبرها اعلام شد که سقفی برای قیمت تعیین نمی‌شود تا فضای رقابتی در بازار حفظ شود.

بازار ثانویه ارز که معادل انگلیسی آن Secondary Market و محل دادوستد اوراق منتشر شده در بازار اولیه و البته با حجم معاملاتی به‌مراتب بیشتر از بازار اولیه است، معادل بازار بورس اوراق بهادار تهران است.

صاحب‌نظران اقتصادی معتقدند با شکل‌گیری بازار ثانویه بستری شفاف و قابل مدیریت در حاشیه بازار اصلی ارز تشکیل می‌شود که در تعیین قیمت توافقی آن نباید سیاست‌گذار دخالتی داشته باشد و صرفاً با نظارت می‌تواند در آن نقش کنترلی خود را ایفا کند