خام فروشی موضوعی است که این روزها در میان صنعتگران و اقتصاددانان و به‌تبع آن در سطح جراید و مطبوعات کشور به‌کرات شنیده می‌شود و بسیاری از صاحب‌نظران بر مذموم بودن آن اتفاق‌نظر دارند.
خام فروشی اگرچه در بادی امر مسئله کاملا بدیهی و روشنی به نظر می‌رسد و نکوهیده بودن آن در اقتصاد کشور نیز به طول‌وتفصیل نیاز ندارد اما ذکر پاره‌ای توضیحات درباره کیفیت خام فروشی در اینجا لازم است. خام فروشی به فروش مواد اولیه‌ای (معدنی، آلی، کشاورزی و...) اطلاق می‌شود که فرآوری خاصی بر روی آن صورت نگرفته یا در مرحله‌ای از تولید است که هنوز آماده استفاده و رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی نیست. بااین‌حال، استفاده از واژه خام فروشی برای مواد و محصولات مختلف، جای تامل دارد به‌عنوان‌مثال فروش بوکسیت یا ماده اولیه تولید آلومینیوم، خام فروشی محسوب می‌شود یا فروش بیلت یا شمش یا پروفیل یا پنجره تولیدشده با آن پروفیل؟! می‌بینید که یک ماده معدنی مانند آلومینیوم از مرحله سنگ معدنی (بوکسیت) تا رسیدن به محصول نهایی (مثلا پنجره) چندین مرحله فرآوری دارد که فروش آن در هر مرحله می‌تواند حکم خام فروشی داشته باشد. لذا به کار بردن مفهوم خام فروشی برای مواردی ازاین‌دست باید با احتیاط بیشتر و بررسی سایر پارامترها صورت بگیرد. مسئله دیگری که در بحث خام فروشی حائز اهمیت است شرایط اقتصادی کشور است؛ مثلا خام فروشی در شرایطی که کشور دچار رکود اقتصادی است و با بیکاری نیز دست‌وپنجه نرم می‌کند، می‌تواند سمی مهلک باشد چراکه ورود این مواد اولیه به چرخه صنعتی و تولیدی کشور می‌تواند ضمن ایجاد اشتغال، نقش موثری در رونق اقتصادی داشته باشد. شاید خام فروشی برای کشوری که دارای معادن و منابع طبیعی فراوان است و از طرفی نیروی کار و انرژی زیادی ندارد (مانند استرالیا در مواد معدنی و کشورهای کوچک حاشیه خلیج‌فارس در بحث نفت) تا حدودی قابل‌قبول باشد ولی برای کشور ما با توجه به شرایط ویژه اقتصادی که متاثر از تحریم‌های بین‌المللی بر ما حاکم است محلی از اعراب ندارد. یکی از راهکارهای اصلی بی‌اثر کردن کامل این تحریم‌ها، پالایش، فراورش و تبدیل مواد خام به محصول به‌جای تداوم خام فروشی است.
با افزایش تحریم‌های آمریکا در زمینه فروش نفت، شرایطی مشابه اوایل دهه 90 در حال تکرار شدن است و آن‌گونه که از اخبار و آمار برمی‌آید میزان صادرات نفت کشور به‌شدت کاهش یافته است. در دوران تحریم قبلی طی سال‌های 91 تا 95 میزان صادرات نفت و میعانات گازی به‌طور متوسط از دو و نیم میلیون بشکه در روز به یک‌میلیون و دویست هزار بشکه در روز کاهش یافت. این کاهش صادرات نفت و میعانات با توجه به وابستگی شدید بودجه جاری دولت به درآمدهای نفتی، مشکلاتی را طی آن سال‌ها برای کشور ایجاد کرد که شایسته بود یک راه‌حل اصولی و بلندمدت برای خنثی‌سازی تحریم‌های گاه‌وبیگاه آمریکا اتخاذ شود. این راه‌حل جلوگیری از خام فروشی، پالایش و فراورش نفت خام و شکستن تک‌محصول نفت به صدها محصول پالایشی و پتروشیمیایی است که از نظر احجام صادراتی و نحوه تجارت تفاوت‌های زیادی با نفت خام دارند.
برای دیدن فایل کامل پی دی اف کلیک کنید
نشریه پنجره ایرانیان-سال دوازدهم-شماره 141 -تیر 98
